XΙΛΙΑ ΧΡΟΝΙΑ ΡΩΣΙΚΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ

Το 2016 –που παράλληλα έχει ανακηρυχτεί επίσημα ως έτος Ελλάδας στη Ρωσία και ως έτος Ρωσίας στην Ελλάδα- συμπληρώνονται 1000 χρόνια από το 1016, έτος κατά το οποίο, σύμφωνα με αγιορείτικα έγγραφα, καταγράφεται η πρώτη παρουσία Ρώσων μοναχών στην Αθωνική Πολιτεία. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τον ρωσικό λαό και αναμένεται να εορταστεί φέτος με επισημότητα και μεγαλοπρέπεια.

Δεν είναι λίγοι αυτοί που παραδέχονται ότι η πολιτιστική και πνευματική υπόσταση της Ρωσίας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ορθόδοξη βυζαντινή παράδοση και στη σχέση με το Άγιον Όρος.

Λίγες δεκαετίες μετά τον εκχριστιανισμό των Ρώσων τον 10ο αιώνα (που ουσιαστικά αποτελεί και την απαρχή του κοινοβιακού μοναχισμού στον Άθωνα), οι πρώτοι Ρώσοι μοναχοί έρχονται στο Άγιον Όρος. Από τότε αρχίζει μια λαμπρά πορεία αγιότητας Ρώσων μοναχών τόσο στο Άγιον Όρος, όσο και στη Ρωσία.

Η απαρχή του μοναχισμού στη Ρωσία οφείλεται στο Άγιον Όρος

Σπουδαία υπήρξε η μορφή του Ρώσου Αθωνίτη Οσίου Αντωνίου του σπηλαιώτου, ο οποίος θεωρείται φωτιστής της Ρωσίας και θεμελιωτής του ρωσικού μοναχισμού. Ο Όσιος Αντώνιος, ερχόμενος από το Κίεβο, διδάχθηκε στο Άγιον Όρος τους μοναστικούς κανόνες, τον κοινοβιακό βίο και εκάρη μοναχός περίπου το 1035 από τον ηγούμενο της Μονής Εσφιγμένου Θεόκτιστο. Κατόπιν θείας αποκαλύψεως, ο ηγούμενος τον έστειλε στην Ρωσία, για να γίνει ο φωστήρας των Ρωσικού λαού. Πράγματι, η ζωή όλων των ευσεβών Ρώσων μέχρι σήμερα είναι επηρεασμένη από το έργο του Οσίου Αντωνίου.

Επιστρέφοντας στην πατρίδα του, ο Όσιος διέμενε σε σπήλαιο το οποίο έσκαψε με τους μαθητές του κοντά στο Κίεβο και κοιμήθηκε το έτος 1073. Το σπήλαιο αυτό αποτέλεσε το πρώτο ρωσικό μοναστήρι και είναι γνωστό έως τις μέρες μας ως η περίφημη Λαύρα των Σπηλαίων του Κιέβου (Πετσέρσκαγια Λαύρα), που χαρακτηρίζεται ως το πιο αγιασμένο μέρος στον ευρύτερο ρωσικό κόσμο. Όπως αναφέρει ο μακαριστός λόγιος γέροντας Μωυσής Αγιορείτης στο βιβλίο του «Οι Άγιοι του Αγίου Όρους», το φως του Αγίου Όρους ευεργετικά μεταλαμπαδεύτηκε σε όλη τη Ρωσία από άξιους μοναχούς της πρώτης αυτής Λαύρας, που ήταν αφιερωμένη στην Παναγία.

Από τον 12ο αιώνα η μονή του Ξυλουργού γίνεται το κέντρο των ρωσικών επισκέψεων στο Άγιον Όρος και αργότερα η μονή του Θεσσαλονικέως, που μετονομάστηκε σε Αγίου Παντελεήμονος.

Στις μέρες μας το μοναστήρι αυτό, η Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονος είναι γνωστή ως το ρωσικό μοναστήρι του Άθωνα και αποτελεί σήμερα πνευματικό κέντρο του ρωσικού κόσμου. Επίσης, ο επισκέπτης του Άγιου Όρους σήμερα βλέπει έντονα τα ρωσικά κτιριακά απομεινάρια στις Σκήτες του Αγίου Ανδρέα (Σαράι) στις Καρυές και του Προφήτη Ηλία, καθώς στις Σκήτες αυτές στα τέλη του 19ου αιώνα έφθασαν να μονάζουν πάνω από 3.000 Ρώσοι μοναχοί.

Ό Άγιος Μάξιμος ο Γραικός

Όλους αυτούς τους αιώνες δεν έλειψαν αντίστοιχα και οι Έλληνες Αγιορείτες μοναχοί που επισκέφθηκαν και φώτισαν τη Ρωσία, με κυριότερη μορφή τον Άγιο Μάξιμο τον Γραικό. Το 1515, ο ηγεμόνας της Μόσχας Βασίλειος Ιβάνοβιτς, απηύθυνε παράκληση προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ζητώντας για ένα διάστημα στη Ρωσία έναν λόγιο Αγιορείτη μοναχό και για το ρόλο αυτό επιλέχθηκε ο Βατοπαιδινός μοναχός Μάξιμος από την Άρτα. Ο ηγεμόνας Βασίλειος και ο Μητροπολίτης της Μόσχας Βαρλαάμ δέχτηκαν με μεγάλη τιμή τον Μάξιμο, ο οποίος άρχισε να ασχολείται αμέσως με την πλούσια βιβλιοθήκη του βασιλιά, ταξινομώντας τα ελληνικά χειρόγραφα, ενώ παράλληλα άρχισε να μεταφράζει και να διορθώνει παλαιά και νέα έργα. Ο Άγιος Μάξιμος αναδείχθηκε αναμορφωτής της Ρωσικής Εκκλησίας και κοινωνίας, κυρίως με τα κηρύγματά του κατά των αιρέσεων και της φθοράς των ηθών.

Με τα χρόνια, το όνομα του Μάξιμου γινόταν όλο και πιο γνωστό, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει εχθρότητες στην ηγεσία της Ρώσικης Εκκλησίας. Έτσι, ο Άγιος Μάξιμος έμεινε φυλακισμένος για 23 χρόνια, καθώς, παρά τις εκκλήσεις των Πατριαρχών Κωνσταντινούπολης και Αλεξανδρείας, δεν κατέστη δυνατόν να απελευθερωθεί. Τελικά, απελευθερώθηκε το 1548 και έζησε στη μονή της Αγίας Τριάδος, έξω από τη Μόσχα, όπου εξαντλημένος από το βάρος των δεσμών και τις πολύχρονες ταλαιπωρίες στη φυλακή, πέθανε στις 21 Ιανουαρίου του 1556, σε ηλικία 86 ετών, αφήνοντας πίσω του ένα τεράστιο συγγραφικό έργο, κυρίως στα ρωσικά. Στον τάφο του, στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου του Ζαγκόρσκ, κτίστηκε παρεκκλήσι το 1812 και το 1988 ανακηρύχθηκε επίσημα Άγιος από τη Ρωσική Εκκλησία. Τον Ιούλιο του 1996 έγινε η ανακομιδή του ιερού λειψάνου του και σήμερα τιμάται ιδιαίτερα από τον ρωσικό λαό.

H Ησυχαστική παράδοση και η σημασία της Φιλοκαλίας

Τόσο το Ησυχαστικό πνεύμα του Αγιορείτη Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά τον 14ο αιώνα, όσο και αργότερα η συλλογή των Πατερικών κειμένων της Ορθόδοξης Ησυχαστικής παράδοσης, γνωστή ως «Φιλοκαλία», που επιμελήθηκαν τον 18ο αιώνα οι Άγιοι Αγιορείτες Πατέρες (Νικόδημος ο Αγιορείτης και Μακάριος Νοταράς) είχαν ιδιαίτερη επίδραση στη ρωσική κοινωνία, γεγονός που φαίνεται και σε έργα του Ντοστογιέφσκι.

Τη διάδοση του φιλοκαλικού πνεύματος στην Ρωσία ανέλαβε ο Άγιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκι (1722-1794). Ο όσιος επισκέφθηκε το Άγιον Όρος και έζησε ως ερημίτης και μοναχός στη Σκήτη του Προφήτη Ηλία. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Άγιον Όρος ήρθε σε επαφή με πρωτεργάτες του φιλοκαλικού κινήματος και άρχισε να εργάζεται για τη συλλογή και τη μετάφραση ασκητικών κειμένων. Το 1763 επέστρεψε με τη συνοδεία του στην Μολδαβία, όπου συγκρότησε μεγάλες μοναστικές αδελφότητες, και παράλληλα προς τα μοναχικά του καθήκοντα φρόντισε για τη μετάφραση της «Φιλοκαλίας». Αυτή δημοσιεύθηκε στα σλαβονικά στην Μόσχα το 1793, ένδεκα χρόνια μετά τη δημοσίευση της ελληνικής έκδοσης στην Βενετία το 1782 από τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, και διαδόθηκε ευρύτατα όχι μόνο μεταξύ των μοναχών, αλλά και μεταξύ των λαϊκών.

Ο Όσιος Παΐσιος Βελιτσκόφσκι επανέφερε τον μοναχισμό της Ρωσίας στις πατερικές αρχαίες πηγές του, αφού ο μοναχισμός είχε αλλοιωθεί από τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν επί Μεγάλου Πέτρου, όταν εισέρρευσε στην Ρωσία το δυτικό πνεύμα.

Όπως αναφέρει ο Ομότιμος Καθηγητής Θεολογίας του Α.Π.Θ. Γεώργιος Μαντζαρίδης, το φιλοκαλικό κίνημα επηρέασε βαθύτατα τη θρησκευτική και κοινωνική ζωή στην Ρωσία. Στο κλίμα αυτό καλλιεργήθηκε ο θεσμός των πνευματικών Γερόντων (Στάρετς) και αναδείχθηκαν πολλά μοναστικά κέντρα, ανάμεσα στα οποία διακρίθηκαν ιδιαίτερα το Σάρωφ και η Όπτινα. Η θεωρία για την κάθαρση της καρδιάς, τον φωτισμό του νου και την θέωση, δηλαδή κείμενα που απαρτίζουν την «Φιλοκαλία» και κυρίως η καρδιακή προσευχή του Ιησού διαδόθηκαν σε όλα τα στρώματα του ρωσικού λαού, αναπτύσσοντας ιδιαίτερη λαϊκή ευσέβεια. Χαρακτηριστικό είναι το βιβλίο «Οι περιπέτειες ενός προσκυνητού», που έχει γραφεί το 1853 στα ρωσικά από άγνωστο συγγραφέα και επηρέασε όλο τον ορθόδοξο κόσμο.

Ο Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης

Ιδιαίτερα γνωστή είναι στις μέρες μας η μορφή του Αγίου Σιλουανού, ενός νέου Ρώσου αγίου. Ο Άγιος Σιλουανός ήλθε στο Άγιον Όρος το 1892 και αφιερώθηκε ολοκληρωτικά στην άσκηση και την προσευχή. Το 1911 έγινε μεγαλόσχημος μοναχός και στολίστηκε με πολλές αρετές. Ο Άγιος Σιλουανός ασκήθηκε στο Άγιον Όρος για 46 ολόκληρα χρόνια και συγκεκριμένα στην Ιερά Μονή του Αγίου Παντελεήμονα (Ρώσικο). Κοιμήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου του 1938. Η ζωή και τα γραπτά του αγίου έγιναν γνωστά από τον μαθητή του, γέροντα Σωφρόνιο Σαχάρωφ (+1993) τον Αγιορείτη και μετέπειτα ηγούμενο της Μονής του Τιμίου Προδρόμου στο Έσσεξ της Αγγλίας. Η ωραία βιογραφία του αγίου γνώρισε πολλές εκδόσεις και μεταφράσεις κι επηρέασε σημαντικά πολλούς νέους να γνωρίσουν την Ορθοδοξία.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι ο ρωσικός λαός ευλαβείται αρκετά την ιερά εικόνα της Παναγίας Πορταΐτισσας της Ιεράς Μονής Ιβήρων, εξαιτίας της θαυματουργής ίασης της κόρης του Τσάρου της Ρωσίας Αλεξίου στα μέσα του 17ου αιώνα. Στις μέρες μας, η παρουσία των Ρώσων στο Άγιον Όρος, τόσο σε επίπεδο μοναχών όσο και σε επίπεδο προσκυνητών, είναι ιδιαίτερα έντονη και ακολουθεί την άνθιση της Ορθόδοξης παράδοσης στη Ρωσία.

Χ.Π. (monastiria.gr)