«Εν τω θλιβεσθαί με…»

Σκέψεις από τον Μ. Κανόνα του Αγίου Ανδρέα Κρήτης

O Μέγας Κανών του Αγίου Ανδρέα Κρήτης είναι μια από τις ωραιότερες ακολουθίες που συνδέεται με την Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Μέσα από μια τυπολογία που προέρχεται από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη ο Άγιος Ανδρέας ομιλεί για την πένθιμη ταπείνωση του ανθρώπου, εν καιρώ θλίψεως, με έντονη την επιθυμία της ελπίδας και θεραπείας.

Είναι ομολογουμένως ένας διάλογος της ανθρώπινης ψυχής, της προσπάθειας για μετάνοια, δηλαδή για αλλαγή στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, πολύ περισσότερο την αναγνώριση των σφαλμάτων και των αμαρτιών, έναντι του Θεού και των συνανθρώπων. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην ακολουθία αυτή προτάσσει ο Άγιος Ανδρέας την δική του αμαρτωλότητα, απέναντι στο έλεος του Θεού. Και εδώ είναι το βασικό στοιχείο. Είναι περίοδος κατάνυξης και θλίψεως αλλά όχι απελπισίας και κατάθλιψης. Το έλεος του Θεού τρυπά κυριολεκτικά την ψύχη του ανθρώπου, να γευθεί, να νιώσει και να πλημμυρίσει με χάρη.

Οι πολλές αναφορές από παραδείγματα ανθρώπων της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης προσπαθούν να δώσουν το στοιχείο της προσπάθειας για άσκηση και διόρθωση. Επιγραμματικά αυτά είναι τα σημεία αναφοράς του Μεγάλου Κανόνος, πρέπει να δούμε τον εαυτό μας, την επιθυμία για μετάνοια, αναγνώριση της πραγματικότητας, πώς να προσευχόμαστε, θρήνοι και ικεσίες στον θεό με παραδείγματα μίμησης και αποφυγής.

Ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν σχολιάζοντας τον Μ. Κανόνα, επισημαίνει ότι ο Άγιος με μια μοναδική τέχνη τα μεγάλα βιβλικά θέματα, Αδάμ-Εύας, παράδεισος–πτώση, Πατριάρχες-κατακλυσμός, Χριστός-Εκκλησία κ.α. συνδέονται με την ομολογία της αμαρτίας και της μετάνοιας. Αυτά τα γεγονότα της ιεράς ιστορίας αποκαλύπτονται στην προσωπική ζωή του καθενός πιστού. Οι παρεμβάσεις του Θεού στο παρελθόν αποτελούν πράξεις που αποσκοπούν στην προσωπική μας σωτηρία. Η τραγωδία της αμαρτίας και της πτώσης του ανθρώπου, βιώνεται ως προσωπική τραγωδία. Συνεχίζει ο π. Αλέξανδρος να σημειώνει ότι ο Μ. Κανόνας είναι μια προσωπική αναφορά, οι αμαρτίες αποδεικνύουν την βαθιά σχέση και σύνδεση με το συνεχή δράμα της πτώσεως του ανθρώπου και την σχέση του με το Θεό.

Βαθύτερα αποκαλύπτεται ο διάλογος του ανθρώπου με τον έσω άνθρωπο. Στην αποκάλυψη της αμαρτίας και στην παραδοχή της είναι να οδηγεί στην μετάνοια και όχι στην καταδίκη. Για αυτό η έννοια της αμαρτίας δεν ορίζεται με αριθμούς, τοποθετεί τον άνθρωπο μέσα στον χώρο της βιβλικής ιστορίας, που είναι ιστορία της αμαρτίας του ανθρώπου, αλλά και της μετάνοιας και της συγχώρησης. Αυτός ο τρόπος επιδιόρθωσης οδηγεί σε μια εντελώς διαφορετική άποψη για τον άνθρωπο. Η ζωή μας, οι στόχοι μας, τα κίνητρα μας πρέπει να τοποθετηθούν σε ένα πνευματικό πλαίσιο θεμελιώδες. Θλίψη, αλλά όχι κατάθλιψη. Η θλίψη είναι κατάσταση στην οποία ο άνθρωπος αισθάνεται ανήσυχος, ερεθισμένος, νιώθει άβολα: «Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα, τί καθεύδεις, τό τέλος ἐγγίζει καί μέλλεις θορυβεῖσθαι• ἀνάνηψον οὖν, ἵνα φείσηταί σου Χριστός ὁ Θεός, ὁ πανταχοῦ παρών καί τά πάντα πληρῶν». Είναι τελικά στενά συνδεδεμένη η μετάνοια στην σύγχρονη εμπειρία της ζωής με την υπαρξιακή αλήθεια, ότι τελικά η αυτάρκεια είναι και πάλι ζητούμενο.

Γράφει ο Ιωάννης Λότσιος, θεολόγος