Ο ΟΡΘΡΟΣ ΚΑΙ Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΥΡΙΑΚΩΝ

Η διάρθρωση τους – Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε

Ο ΟΡΘΡΟΣ

Ὄρθρος σημαίνει τὸ χρονικὸ διάστημα λίγο πρὶν τὴν ἀνατολὴ τοῦ ἡλίου. Κατὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση τὸ 24ωρο ἀρχίζει ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς νύχτας (θἄπρεπε νὰ λέγεται νυχθήμερο καὶ ὄχι ἡμερόνυχτο). Χωρίζεται σὲ 7 καιρούς:

• Τρεῖς τῆς νύχτας (Ἑσπέρας, Μεσονύχτιο, Ἐξημέρωμα ἢ Ὄρθρος) καὶ

• Τέσσερις τῆς ἡμέρας (Α´ ὥρα, Γ´ ὥρα, Στ´ ὥρα καὶ Θ´ ὥρα).

Στὴν ἐκκλησία Ὄρθρος λέγεται ἡ Ἀκολουθία ποὺ τελεῖται πρὶν τὴ Θεία Λειτουργία. Εἶναι δοξολογία στὸ Χριστό, ποὺ Ἐκεῖνος εἶναι τὸ Φῶς τοῦ κόσμου καὶ ὁ Ἥλιος τῆς Δικαιοσύνης καὶ εἶναι ἐπίσης παράκληση στὸν Κύριο τοῦ Σύμπαντος μὲ τὴν ἀνατολὴ τῆς καινούργιας ἡμέρας. Συγχρόνως εἶναι ἡ καλύτερη ψυχικὴ προετοιμασία γιὰ τὴ Θεία Λειτουργία (τὸ Μυστήριο τῶν Μυστηρίων) ποὺ θὰ ἐπακολουθήσει.

Πιὸ πλούσιος εἶναι ὁ Ὄρθρος τῶν Κυριακῶν, ποὺ βασίζεται στὸ μεγάλο γεγονὸς πάνω στὸ ὁποῖο στηρίζεται ἡ πίστη μας, στὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου. Στολίζεται μὲ Ὀκτὼ Ἤχους βυζαντινῆς μουσικῆς ποὺ διαδέχονται ὁ ἕνας τὸν ἄλλο κάθε ἑβδομάδα.

Ἡ ἐσωτερικὴ οὐσία τῆς βυζαντινῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς διακρίνεται γιὰ τὴν ἁπλότητα, τὴν σεμνότητα, τὴν ἱεροπρέπεια καὶ τὸ μυσταγωγικὸ κλίμα, ποὺ δημιουργεῖ τὸ ἄκουσμά της. Ὅσον ἀφορᾷ δὲ στὴν ἐξωτερική της μορφή, εἶναι φωνητική (ὄχι ἐνόργανη), μονόφωνη (ταυτόχρονη συμψαλμωδία πολλῶν φωνῶν στὴν αὐτὴ ὀξύτητα, στὴν αὐτὴ μελῳδικὴ γραμμὴ –ὄχι πολυφωνική) συνοδευομένη ἀπὸ τὸ λεγόμενο ἰσοκράτημα ἢ «ἴσον». Τοῦτο εἶναι ἕνα εἶδος ἁρμονίας, ἁπλό, ἀπερίτεχνο καὶ ἀπερίεργο, λιτὸ καὶ σεμνό, τὸ ὁποῖον στηρίζεται εἰς τὴν βάσιν τῶν τετραχόρδων της μουσικῆς κλίμακας τοῦ ὕμνου (ἢ εἰς τὴν βάσιν ἄλλων ἤχων, ὅταν αὐτοὶ ἐμπλέκονται εἰς τὴν μελῳδίαν), καὶ διασῴζεται διὰ τῆς φωνητικῆς παραδόσεως.

Ὁ σκοπὸς τῆς ἀνωτέρω μουσικῆς εἶναι καθαρὰ λατρευτικὸς καὶ πνευματικὸς καὶ συμβάλλει στὴν λατρευτικὴ ἀνύψωση καὶ κατάνυξη, τελικὰ δὲ καὶ στὴν ψυχικὴ τελειοποίηση τοῦ ἀνθρώπου.

Οἱ ἦχοι τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς ἐκφράζουν μὲ τὸ ἦθος τους καὶ ὑπηρετοῦν τὰ ἑξῆς εἰδικὰ συναισθήματα εὐσεβείας:

1. Ὁ Α´ Ἦχος χαρά, λαμπρότητα καὶ μεγαλοπρέπεια. (πρβλ. Πασχαλινοὺς Ὕμνους «Ἀναστάσεως ἡμέρα»)

2. Ὁ Β´ Ἦχος εἶναι ἱκετευτικὸς καὶ παθητικὸς πρὸς συναίσθηση ἁμαρτωλότητας.

3. Ὁ Γ´ Ἦχος εἶναι ἐμβατήριος, χαρμόσυνος, ὡς παιάνας νίκης.

4. Ὁ Δ´ Ἦχος θεωρεῖται τῆς Παναγίας. Ἦχος γλυκύς. (πρβλ. «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου»)

5. Ὁ πλάγιος τοῦ Α´ Ἦχος εἶναι τῆς Δευτέρας Παρουσίας.

6. Ὁ πλάγιος τοῦ Β´ Ἦχος εἶναι δραματικὸς καὶ λυπηρός, τοῦ Πάθους.

7. Ὁ πλάγιος τοῦ Γ´ (ὁ λεγόμενος Βαρύς) Ἦχος τῆς ἐνδόξου Μεταμορφώσεως. (πρβλ. «Μετεμορφώθης ἐν τῷ ὄρει»)

8. Ὁ πλάγιος τοῦ Δ´ Ἦχος τοῦ Θεανθρώπου.

Τὰ μέρη τοῦ Ὄρθρου εἶναι δώδεκα:

1. ΕΞΑΨΑΛΜΟΣ

Κατανυκτικὴ ἀνάγνωση (ὅλοι ἱστάμεθα ὄρθιοι), ἕξι ἐκ τῶν 150 ψαλμῶν τοῦ Ψαλτηρίου, τοὺς περισσότερους τῶν ὁποίων ἔγραψε ὁ Δαβίδ. Εἶναι συγχρόνως ὕμνος, δέηση καὶ προφητεία:

• 3ος: Εἰκονίζει τὴ σταθερὴ ἐλπίδα τῆς ψυχῆς στὸ Θεό.

• 37ος: Θρῆνος τῆς ψυχῆς γιὰ τὸ βάρος τῶν ἁμαρτιῶν.

• 62ος: Ἁπαλὴ παρηγορητικὴ πρωινὴ προσευχή.

• 87ος: Δέηση ψυχῆς τσακισμένης ἀπὸ τὶς συμφορές.

• 102ος: Προσευχὴ εὐγνωμοσύνης γιὰ τὶς εὐεργεσίες τοῦ Θεοῦ.

• 142ος: Θερμὴ παράκληση βοήθειας.

2. ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ

Σύντομα τροπάρια ποὺ περιγράφουν περιληπτικὰ τὴν ὑπόθεση τῆς ἑορτῆς. Λέγονται ἀπολυτίκια διότι ξεκινοῦν ψαλλόμενα ἀπὸ τὸν Ἑσπερινὸ πρὶν τὴν Ἀπόλυση καὶ μετὰ τὴ φράση τοῦ πρεσβύτη Συμεὼν ποὺ ἐπαναλαμβάνει ὁ ἱερεύς: «Νῦν ἀπολύεις τὸν δοῦλόν σου Δέσποτα…». Συνήθως εἶναι τρία: Τὸ πρῶτο εἶναι τοῦ Ἤχου τῆς ἡμέρας ἀναφερόμενο στὴν Ἀνάσταση, τὸ Δεύτερο στὸν Ἅγιο ποὺ ἐκείνη τὴν ἡμέρα ἑορτάζει καὶ τὸ τρίτο στὴ Θεοτόκο.

3. ΚΑΘΙΣΜΑΤΑ

Σύντομα τροπάρια τῆς Ἀναστάσεως στὸν ἦχο τῆς ἡμέρας. Ὀνομάζονται καθίσματα ἐπειδὴ οἱ πιστοὶ ἐκάθοντο γιὰ νὰ κατανοήσουν πιὸ ἄνετα τὰ βαθιὰ νοήματα ποὺ περιέχουν. Καὶ ἀποτελοῦσαν ἀνάπαυλα σὲ Ἀναγνώσεις μακρὲς ἀπὸ τὸ Ψαλτήριον τοῦ Δαβίδ.

4.ΕΥΛΟΓΗΤΑΡΙΑ

Ψάλλονται πάντα σὲ ἦχο Πλάγιο τοῦ Α´. Ἐκφράζουν τὴν κατάπληξη τῶν Ἀγγέλων, τῶν Μυροφόρων καὶ τῶν Ἀποστόλων γιὰ τὸ Θαῦμα τῆς Ἀναστάσεως καὶ καταλήγουν σὲ ὑμνολογία τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ τὸ ἐνθουσιῶδες «Ἀλληλούϊα».

5. ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ

Ψαλμοὶ στὸν Ἦχο τῆς ἡμέρας, ποὺ διηγοῦνται τὰ μεγαλεῖα τῆς δημιουργίας καὶ μοιάζουν μὲ σκαλοπάτια ποὺ ἀνεβάζουν τὴ ψυχὴ πρὸς τὸν οὐράνιο Δημιουργό. Εἶναι ἐμπνευσμένα ἀπὸ τοὺς Ψαλμοὺς τῶν Ἀναβαθμῶν (119-133) ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἔχουν πάρει πολλὲς ἐκφράσεις.

6. ΕΩΘΙΝΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ

Ἀναγιγνώσκεται μέσα στὸ Ἱερὸ Βῆμα, ὅπου ἡ Ἁγία Τράπεζα συμβολίζει τὸν Πανάγιο Τάφο καὶ ὁ ἱερεὺς τὸν Ἄγγελο ποὺ ἀναγγέλλει τὸ χαρμόσυνο γεγονὸς τῆς Ἀναστάσεως «καθήμενος ἐν τοῖς δεξιοις». Ὑπάρχουν ἕνδεκα Ἑωθινὰ Εὐαγγέλια. Μετὰ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου ὁ ἱερεὺς τὸ περιφέρει ἐντὸς τοῦ Ναοῦ γιὰ νὰ τὸ ἀσπαστοῦν οἱ πιστοί, ἐνῷ ψάλλεται κατανυκτικὰ ὁ 50ος ψαλμὸς τῆς μετανοίας συνήθως στὸν ἦχο τῆς ἡμέρας, ἀφοῦ προηγουμένως εἶχε ἀπαγγελθεῖ τὸ «Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι», ἡ Διακήρυξη αὐτὴ τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας ἐνανθρωπήσεως καὶ τοῦ Πάθους καθὼς καὶ τοῦ μεγάλου Θαύματος τῆς Ἀναστάσεως ποὺ ἀποτελεῖ τὸν Θεμέλιο Λίθο τῆς Πίστεώς μας.

7. ΚΑΝΟΝΑΣ

Ψάλλεται στὸν ἦχο τῆς ἡμέρας καὶ περιέχει τροπάρια Ἀναστάσιμα, Σταυρώσιμα καὶ τῆς Θεοτόκου. Ἂν ἑορτάζεται Ἅγιος ὑπάρχει καὶ κανόνας τοῦ Ἁγίου. Μεσολαβοῦν τὰ Μεσώδια καθίσματα (συνήθως τοῦ Ἁγίου καὶ τοῦ γεγονότος τῆς ἡμέρας καὶ ἐπίκαιρο τροπάριο στὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο, τὸ λεγόμενο Θεοτοκίον) καὶ ἀνάγνωση/ἀπαγγελία τοῦ Ἀναστασίμου κοντακίου καὶ τοῦ οἴκου (ὅλα του ἤχου τῆς ἡμέρας). Ἀναφέρονται (κοντάκιον καὶ οἶκος) στὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου καὶ τὶς συνέπειες αὐτῆς, ποὺ εἶναι ἡ Λύτρωση τοῦ ἀνθρώπινου γένους, ἀφήνοντας ἔτσι στοὺς ἐκκλησιαζομένους ἕνα ἄρωμα χαρᾶς ἀνακουφίσεως καὶ ἐλπίδας. Καταλήγομε στὸ Συναξάριο, ὅπου ἀπαγγέλλεται τὸ ἑορτολόγιο τῆς ἡμέρας.

8. ΚΑΤΑΒΑΣΙΕΣ

Ψάλλονται μεγαλοπρεπῶς συνήθως τὰ πρῶτα τροπάρια (εἱρμοί) τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου «Ἀνοίξω τὸ στόμα μου…». Ἂν εἶναι περίοδος Χριστουγέννων ἢ Κοιμήσεως Θεοτόκου ἢ Τιμίου Σταυροῦ ἢ Ἀναστάσεως ἢ Ὑπαπαντῆς ψάλλονται εἰδικὲς Καταβασίες. Ἔχουν πολλὲς φράσεις ἀπὸ τὴ Παλαιὰ Διαθήκη καὶ συγκεκριμένα ἀπὸ τὴ σωτηρία τῶν Ἑβραίων ἀπὸ τοὺς Φαραώ (ὅταν πέρασαν τὴν Ἐρυθρὰ Θάλασσα οἱ Ἰσραηλῖτες μὲ ἐπικεφαλῆς τὴν ἀδελφὴ τοῦ Μωυσῆ Μαριὰμ τραγούδησαν μὲ τύμπανα καὶ χόρεψαν τὴ σωτηρία τοὺς δοξάζοντας τὸ Θεό), τὴ σωτηρία τῶν τριῶν παίδων ἀπὸ τὴν Κάμινο κ.ἄ. Λέγονται καταβασίες διότι συνηθιζόταν οἱ ψάλτες νὰ κατεβαίνουν ἀπὸ τὰ στασίδια καὶ νὰ ψάλουν στὸ μέσον του Ναοῦ ἀτενίζοντας τὴν Ὡραία Πύλη.

9. Θ´ (ἐνάτη) ΩΔΗ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ

Ἐδῶ τελειώνουν οἱ καταβασίες μὲ τὴν «Τιμιωτέρα» ποὺ ἀπευθύνεται πρὸς τὴν Παναγία μὲ στίχους ἀπὸ τὸ Λουκᾶ Εὐαγγέλιον (ἐπίσκεψη τῆς Θεοτόκου στὴν Ἐλισάβετ), ἐνῷ ὁ ἱερεὺς θυμιατίζει τὴν Ἁγία Τράπεζα, τὰ Ἱερὰ Εἰκονίσματα καὶ ἕναν-ἕναν ὅλους τοὺς πιστούς.

10. ΕΞΑΠΟΣΤΕΙΛΑΡΙΑ

Σὲ ρυθμὸ περιγραφικὸ καὶ σύντομο ψάλλεται ἡ διήγηση τοῦ Ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου. Εἶναι ἕνδεκα, ἀντίστοιχα πρὸς τὰ Εὐαγγέλια. Πῆραν τὸ ὄνομά τους ἀπὸ τὴ φράση τοῦ Ψαλμοῦ «ὁ ἐξαποστέλλων τὸ φῶς καὶ πορεύεται». Φράση σχετικὴ μὲ τὸν Ὄρθρο.

11. ΑΙΝΟΙ

Ψάλλονται στὸν ἦχο τῆς ἡμέρας. Ξεκινοῦν μὲ τὸ «Πᾶσα πνοή…» δηλαδὴ καθετὶ ποὺ ἀναπνέει, ὅλοι μας καὶ σὲ κάθε χρονικὴ στιγμὴ ἂς δοξολογοῦμε τὸν Κύριο. Τὰ τροπάρια αὐτὰ περιγράφουν λεπτομέρειες ἀπὸ τὰ γεγονότα τοῦ Πάθους καὶ τῆς Ἀναστάσεως στὸν ἦχο τῆς ἡμέρας. Ἂν ὑπάρχει καὶ ἄλλη ἑορτὴ συμπληρώνονται μὲ τροπάρια τῆς ἑορτῆς. Οἱ αἶνοι καταλήγουν στὸ Δοξαστικό. Εἶναι ἀργὸ τροπάριο ποὺ χρωματίζει μὲ τὴν ὡραιότατη μελῳδία τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς τὴν Ἀναστάσιμη περιγραφὴ τοῦ Ἑωθινοῦ Εὐαγγελίου. Φυσικὰ ἔχουμε ἕνδεκα Δοξαστικά. Ἂν εἶναι μεγάλη Ἑορτή, τὸ Ἀναστάσιμο Δοξαστικὸ τῆς Κυριακῆς ἀντικαθίσταται μὲ ἐκεῖνο τῆς Ἑορτῆς.

12. ΔΟΞΟΛΟΓΙΑ

Ψάλλεται στὸν ἦχο τοῦ Δοξαστικοῦ (σύμφωνα μὲ τὸ Τυπικὸ τῆς Μεγάλης του Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἢ στὸν ἤχο τῆς ἑβδομάδος), καὶ ἀποτελεῖ τὴν πανηγυρικὴ κατάληξη τοῦ Ὄρθρου. Ἔτσι οἱ χριστιανοὶ πλημμυρισμένοι ἀπὸ τὴ χαρὰ καὶ τὴν ἐλπίδα τῆς Ἀναστάσεως προσέρχονται μὲ κατάνυξη στὸ Μυστικὸ Δεῖπνο τῆς Ζωῆς.

Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

Ἡ λέξη Λειτουργία εἶναι ἀρχαία καὶ σήμαινε κάθε ἔργο ποὺ γινόταν γιὰ τὸ λαό. Στὴν Ἐκκλησία μας ἐπικράτησε νὰ λέγεται Λειτουργία ἡ τέλεση τῆς Θείας Εὐχαριστίας.

Οἱ Θεῖες Λειτουργίες ποὺ γράφτηκαν εἶναι:

Ἀδελφοθέου Ἰακώβου

Μεγάλου Βασιλείου

Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου

Ἀποστόλου Μάρκου

Ἁγίου Κλήμεντος

Προηγιασμένων Δώρων

Ἡ Θεία Λειτουργία χωρίζεται σέ:

ΠΡΟΣΚΟΜΙΔΗ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΧΟΥΜΕΝΩΝ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ

ΠΡΟΣΚΟΜΙΔΗ

Διακρίνουμε τέσσερα σημεῖα κατὰ τὴν προσκομιδή:

1. τὴν προετοιμασία τῶν κληρικῶν

2. τὴν ἑτοιμασία τοῦ ἀμνοῦ καὶ τοῦ ποτηρίου

3. τὶς μνημονεύσεις καὶ τὴ θυμίαση

4. ἀπόλυση.

Πρῶτα πρῶτα ὁ ἱερέας καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἱερεῖς ἑτοιμάζονται γιὰ τὴν ἱερὴ διακονία τῆς Θείας Λειτουργίας. Προσεύχονται μπροστὰ στὴν ὡραία Πύλη καὶ ἀσπάζονται τὶς ἱερὲς εἰκόνες. Ἀφοῦ νίψουν τὰ χέρια τους, ἔρχονται στὴν Πρόθεση, ὅπου ἔχει προσκομισθεῖ ὁ ἄρτος, ὁ ὁποῖος λέγεται καὶ προσφορά (ἐπειδὴ προσφέρεται ἀπὸ τοὺς πιστοὺς χριστιανοὺς ὡς δῶρο στὸ Θεό). Στὸ κέντρο ἡ προσφορὰ φέρει τὴ σφραγῖδα, διαιρεμένη σὲ τέσσερα τετράγωνα. Στὰ τετράγωνα αὐτὰ εἶναι χαραγμένα τὰ γράμματα: ΙΣ ΧΡ ΝΙ ΚΑ (ΙΣ=Ἰησοῦς, ΧΡ=Χριστός, ΝΙ, ΚΑ=Νικᾷ). Ἐπίσης προσκομίζονται τὸ Δισκάριο, τὸ ἅγιο Ποτήριο, ἡ λόγχη, ὁ ἀστερίσκος, ἡ λαβὴ καὶ ὅλα τὰ καλύμματα. Μὲ τὴ λόγχη ὁ ἱερέας σφραγίζει τρεῖς φορὲς τὸ μέσο τῆς προσφορᾶς σταυροειδῶς. Κατόπιν ἀποκόπτει τὸ τετράγωνο μὲ τὰ γράμματα ποὺ ἀναφέραμε καὶ τὰ τοποθετεῖ στὸ δίσκο. Τὸ τετράγωνο λέγεται ἀμνός, γιατὶ ἀναπαριστᾷ τὸν Χριστὸ ποὺ ὁδηγεῖται ὡς ἀμνὸς ἐπὶ σφαγῆς. Ἀπὸ τὸν ἀμνὸ λοιπὸν ἀφαιρεῖ εἰς σχῆμα τριγώνου μικρὴ μερίδα ἀπὸ τὰ γράμματα ΝΙ, ἡ ὁποία παριστᾷ τὴν Θεοτόκο καὶ τέλος καὶ ἄλλες ἐννέα μερίδες στὸ ὄνομα τῶν Ταξιαρχῶν καὶ τῶν ἀγγέλων, τοῦ Προδρόμου, τῶν Ἀποστόλων, τῶν Διδασκάλων καὶ Ἱεραρχῶν, τῶν Μαρτύρων, τῶν Ἀσκητῶν, τῶν Ἀναργύρων, τῶν Ἁγίων Θεοπατόρων καὶ τοῦ Ἁγίου, στὴν μνήμη τοῦ ὁποίου γίνεται ἡ Θεία Λειτουργία. Τέλος βγάζει ὁ ἱερέας καὶ ἄλλες μερίδες γιὰ τοὺς ζωντανοὺς καὶ τοὺς νεκροὺς καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ τελοῦν τὴν Θεία Λειτουργία. Πάνω στὸ δίσκο ὁ ἱερέας τοποθετεῖ τὸν ἀστερίσκο. Συγχρόνως μὲ τὴν κέντηση τοῦ ἀμνοῦ χύνει ὁ ἱερέας στὸ ἅγιο Ποτήριο οἶνο καὶ ὕδωρ. Ὕστερα σκεπάζει μὲ τὰ ἱερὰ καλύμματα τὸν δίσκο καὶ τὸ Ποτήριο καὶ ἀφοῦ θυμιάσει κάνει τὴν ἀπόλυση.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΚΑΤΗΧΟΥΜΕΝΩΝ[1]

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ἀρχίζει μὲ τὸ «Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων». Ὁ ἱερέας σχηματίζει τὸ σημεῖο τοῦ σταυροῦ μὲ τὸ Εὐαγγέλιο ἐπάνω στὴν Ἁγία Τράπεζα. Ἡ πρώτη πράξη τῆς Θ.Λειτουργίας εἶναι ὁ σταυρός, γιατὶ ὁ σταυρὸς ποὺ ἦταν σύμβολο καταδίκης τώρα εἶναι ἀντικείμενο ἱερᾶς τιμῆς.

Ἀκολουθεῖ ἡ Μεγάλη Συναπτὴ ἢ Εἰρηνικά, δηλαδὴ αἰτήσεις-παρακλήσεις τοῦ ἱερέα. Ὀνομάζονται εἰρηνικὰ ἐπειδὴ ἡ πρώτη αἴτηση ἀρχίζει μὲ τὸ «ἐν εἰρήνῃ τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν…».

Ἀκολουθοῦν τὰ Ἀντίφωνα ποὺ λέγονται ἔτσι γιατὶ ψέλνονται ἐναλλὰξ ἀπὸ τοὺς ψάλτες «ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου Σῶτερ σῶσον ἡμᾶς» καὶ «Σῶσον ἡμᾶς Υἱὲ Θεοῦ…».

2. ΜΙΚΡΗ ΕΙΣΟΔΟΣ

Ὁ ἱερέας ἐξέρχεται ἀπὸ τὴν βορινὴ πύλη ἐν μέσῳ λαμπάδων καὶ προσέρχεται μπροστὰ στὴν Ὡραία Πύλη. Σηκώνει τὸ Εὐαγγέλιο γιὰ νὰ τὸ βλέπουν ὅλοι οἱ πιστοὶ καὶ ἀναφωνεῖ «Σοφία. Ὀρθοί». Δίνει τὸ παράγγελμα στοὺς πιστοὺς νὰ σηκωθοῦν ὄρθιοι γιὰ νὰ προσδώσουν τὴν πρέπουσα προσκύνηση στὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ.

Η μικρὴ Εἴσοδος συμβολίζει τὴ δημόσια ἐμφάνιση καὶ τὴν ἀρχὴ τοῦ κηρυγματικοῦ ἔργου τοῦ Χριστοῦ. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ λαμπάδα συμβολίζει τὸν Τίμιο Πρόδρομο, ὁ ὁποῖος μᾶς ἔδειξε τὸν ἀμνὸ τοῦ Θεοῦ.

Ἀκολουθεῖ ὁ Τρισάγιος Ὕμνος δηλαδὴ τὸ «Ἅγιος ὁ Θεός, ἅγιος Ἰσχυρός, ἅγιος Ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς».

3. ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΚΑΙ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟΥ

Τὰ ἀποστολικὰ ἀναγνώσματά μας διηγοῦνται τὸ κηρυγματικὸ καὶ ποιμαντικὸ ἔργο τῶν Ἀποστόλων γιὰ τὴ διάδοση τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ σ᾿ ὅλα τὰ ἔθνη. Ἡ ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου δηλώνει τὴν φανέρωση τοῦ Κυρίου ὅπως ἔγινε σιγὰ-σιγά, ὕστερα ἀπὸ τὴν πρώτη του παρουσία στοὺς ἀνθρώπους. Διότι, ἀρχικὰ (δηλαδὴ μὲ τὴν μικρὴ εἴσοδο), τὸ Εὐαγγέλιο παρουσιάζεται κλειστό. Αὐτὸ φανερώνει τὴν πρώτη παρουσία τοῦ Κυρίου στὸν κόσμο.

4. ΔΕΗΣΕΙΣ ΥΠΕΡ ΤΩΝ ΚΑΤΗΧΟΥΜΕΝΩΝ

Στὸ σημεῖο αὐτὸ οἱ κατηχούμενοι ἀποχωροῦσαν ἀπὸ τὴν ἐκκλησία καὶ μαζί τους καὶ ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν ὑποπέσει σὲ βαριὰ ἁμαρτήματα καὶ εἶχαν ἐκκλησιαστικὴ ποινή. Μὲ τὴν ἀποχώρηση τῶν κατηχούμενων ἀρχίζει τὸ τρίτο μέρος τῆς Θ.Λειτουργίας δηλαδὴ ἡ Λειτουργία τῶν Πιστῶν.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ

Στὴ λειτουργία τῶν Πιστῶν τελεῖται τὸ μυστήριό της Θείας Εὐχαριστίας. Εἶναι τὸ σημαντικότερο μέρος τῆς Θείας Λειτουργίας γιατὶ σ᾿ αὐτὸ συμμετέχουν καὶ οἱ πιστοί (Θεία Κοινωνία).

1. Μεγάλη Εἴσοδος – Ὁμολογία τῆς Πίστεως

Μὲ τὴν ἀναχώρηση τῶν κατηχουμένων ὁ ἱερέας ἁπλώνει τὸ ἀντιμήνσιο[2] στὴν Ἁγία Τράπεζα, πάνω στὸ ὁποῖο τελεῖται πάντοτε τὸ μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας. Στὴ συνέχεια ψάλλεται ὁ Χερουβικὸς ὕμνος.

Χορός: «Οἱ τὰ Χερουβεὶμ μυστικως εἰκονίζοντες, καὶ τὴ ζωοποιῷ Τριάδι τὸν Τρισάγιον ὕμνον προσάδοντες, πᾶσαν τὴν βιωτικὴν ἀποθώμεθα μέριμναν, ὡς τὸν Βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόμενοι, ταῖς ἀγγελικαις ἀοράτως δορυφορούμενον τάξεσιν. Ἀλληλούια».

Μετάφραση: «Ἐμεῖς, ποὺ μυστικὰ εἰκονίζουμε τὰ Χερουβεὶμ καὶ ψάλλουμε στὴ ζωοποιὸ Τριάδα τὸν Τρισάγιον Ὕμνο, ἂς ἀφήσουμε κάθε βιοτικὴ μέριμνα, γιὰ νὰ ὑποδεχθοῦμε τὸν Βασιλέα τῶν ὅλων, ποὺ ἀόρατα συνοδεύεται ἀπὸ τὶς ἀγγελικὲς τάξεις. Ἀλληλούια.

Ἡ ἐκκλησία μας καλεῖ ν᾿ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὶς διάφορες σκέψεις ὥστε νὰ ὑποδεχθοῦμε τὸ βασιλιὰ τῆς δόξης. Παράλληλα μὲ τοὺς πιστοὺς ποὺ προετοιμάζονται γιὰ τὴν Μεγάλη Εἴσοδο, προετοιμάζεται καὶ ὁ λειτουργός με μία σειρὰ ἀπὸ εὐχὲς καὶ πράξεις ζητώντας ἀπὸ τὸ θεὸ νὰ τὸν ἀξιώσει νὰ τελέσει τὸ μυστήριό της Θείας Εὐχαριστίας. Καὶ αὐτὸ γιατὶ ὁ λειτουργὸς ἀναγνωρίζει καὶ ὁμολογεῖ τὴν ἀναξιότητά του καὶ τὸ θεῖο μεγαλεῖο τοῦ Μυστηρίου στὸ ὁποῖο καλεῖται νὰ διακονήσει. Προχωρεῖ πρὸς τὸ Θυσιαστήριο, ἀκριβῶς ἐπειδὴ δὲν στηρίζεται στὶς δικές του δυνάμεις ἀλλὰ στὸ θεῖο ἔλεος.

Ἔπειτα ὁ Ἱερεὺς θυμιατίζει κυκλικὰ τὴν ἁγία Τράπεζα, τὴν ἱερὰ Πρόθεση, τὶς δεσποτικὲς εἰκόνες καὶ τὸ λαό. Καθὼς θυμιατίζει λέει τὶς ἑξῆς εὐχές:

«Ἀνάστασιν Χριστοῦ θεασάμενοι..», «Δευτε προσκυνήσωμεν…» καὶ τὸν ψαλμὸ «Τότε εὐδοκήσεις…».

Στὴ συνέχεια ὁ Ἱερέας κάνει τρεῖς μετάνοιες μπροστὰ ἀπὸ τὴν ἁγία Τράπεζα καὶ ἀσπάζεται τὸ ἅγιο ἀντιμήνσιο καὶ λέγει τὰ ἑξῆς κατανυκτικὰ τροπάρια:

Ἱερέας: «Ἥμαρτον εἰς Σὲ Σωτήρ, ὡς ὁ ἄσωτος υἱός· δέξαι με, Πάτερ, μετανοοῦντα καὶ ἐλέησόν με ὁ Θεός.

Κράζω σοι Χριστὲ Σωτὴρ τοῦ τελώνου τὴν φωνήν· Ἰλάσθητί μοι ὥσπερ ἐκείνῳ καὶ ἐλέησόν με ὁ Θεός».

Ἔπειτα καθένας ὑποκλίνεται στὸν συλλειτουργὸ Ἱερέα λέγοντας τὰ ἑξῆς:

«Συγχωρήσατε μοί, ἀδελφοὶ καὶ συλλειτουργοί».

Καὶ πρὸς τὸ λαὸ ὑποκλινόμενος ἀπὸ τὴν Ὡραία Πύλη λέγει:

«Τοῖς μισοῦσι καὶ ἀγαπῶσιν ἡμᾶς, ὁ Θεός, συγχώρησον».

Καὶ εἰσέρχεται ὁ Ἱερέας στὴν ἁγία Πρόθεση καὶ προσκυνᾷ τὰ τίμια Δῶρα λέγοντας:

«Ὁ Θεὸς ἰλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῳ καὶ ἐλέησόν με».

Γιὰ νὰ κρατήσει ὁ λειτουργὸς στὰ χέρια του τὰ τίμια Δῶρα πρέπει νὰ περάσει ἀπὸ τὸ στάδιο τῆς μετανοίας. Ὁ ψαλμὸς τῆς μετανοίας ποὺ λέει ὁ Ἱερέας καθὼς θυμιατίζει, τὰ κατανυκτικὰ τροπάρια, ἡ προσκύνηση τοῦ ἁγίου Θυσιαστηρίου καὶ τῆς ἁγίας Πρόθεσης, ἡ ἐκζήτηση συγνώμης ἀπὸ τὸ Θεό, ἀπὸ τοὺς συλλειτουργούς, ἀπὸ τὸ λαό, ὅλα αὐτὰ ἐξωτερικεύουν τὰ αἰσθήματα τῆς μετανοίας τοῦ λειτουργοῦ. Μὲ τὸ παράδειγμά του ὁ λειτουργὸς ὑποδεικνύει στοὺς πιστοὺς τὸ δρόμο τῆς μετανοίας. Μὲ τὴν μετάνοια εἰσερχόμαστε στὴ Θεία Λειτουργία. Ἡ Θεία Λειτουργία εἶναι ἡ ἔξοδος ἀπὸ τὴν ἁμαρτία καὶ ἡ εἴσοδος στὴν Βασιλεία.

Στὴ μικρὴ Εἴσοδο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ πρόσωπό του μὲ τὸ ἱερὸ Εὐαγγέλιο: ὁ Χριστὸς ᾖρθε γιὰ νὰ κηρύξει τὸν λόγο του. Στὴ μεγάλη Εἴσοδο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ πρόσωπό του μὲ τὰ τίμια Δῶρα: ὁ Χριστὸς ἔρχεται γιὰ νὰ θυσιαστεῖ.

Τὴ στιγμὴ ποὺ ψάλλεται ὁ στίχος τοῦ Χερουβικοῦ: «ὡς τὸν βασιλέα τῶν ὅλων ὑποδεξόμενοι», ἐξέρχεται ὁ Ἱερέας ἀπὸ τὴν βορινὴ πύλη τοῦ Ἱεροῦ καὶ εἰσέρχεται μπροστὰ στὴν Ὡραία Πύλη ὅπου εὔχεται στὸ Θεὸ ὑπὲρ ὅλου τοῦ κόσμου. Κατόπιν εἰσέρχεται ἐντὸς τοῦ Ἱεροῦ ὅπου τοποθετεῖ τὸ ἅγιο Ποτήριον καὶ τὸν Δίσκον στὴν ἁγία Τράπεζα τὰ ὁποῖα καλύπτει μὲ τὸν Ἀέρα[3]. Ὁ Ἱερέας θυμιατίζει τὰ τίμια Δῶρα καὶ εὔχεται μυστικὰ πρὸς τὸ Θεὸ νὰ τὸν ἀξιώσει γιὰ νὰ προσφέρει τὴ μεγάλη καὶ φοβερὰ θυσία τοῦ Υἱοῦ τοῦ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν τῶν πιστῶν καὶ γιὰ τὴ σωτηρία τοῦ κόσμου. Μετὰ τὶς αἰτήσεις ἀκολουθεῖ ἡ ἐπίσημη ὁμολογία τῆς χριστιανικῆς μας πίστεως γι᾿ αὐτὸ καὶ προτρέπει τοὺς πιστοὺς νὰ ἀγαπήσουν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο μὲ τὶς λέξεις «Ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους, ἵνα ἐν ὁμονοίᾳ ὁμολογήσωμεν». Ἀκολουθεῖ τὸ Πιστεύω. Τὴ στιγμὴ ποὺ ἀπαγγέλλεται τὸ Πιστεύω, ὁ Ἱερέας κινεῖ τὸν Ἀέρα πάνω ἀπὸ τὰ Τίμια Δῶρα. Στὴν κίνηση αὐτὴ δόθηκε ὁ συμβολισμὸς τοῦ σεισμοῦ ποὺ ἔγινε κατὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ.

2. Ὁ Ἁγιασμὸς τῶν τιμίων Δώρων

Ὁ Ἱερέας: «Στῶμεν καλῶς· στῶμεν μετὰ φόβου· πρόσχωμεν τὴν ἁγίαν ἀναφορὰν ἐν εἰρήνῃ προσφέρειν».

Μετάφραση: «Ἂς σταθοῦμε καλά· ἂς σταθοῦμε μὲ φόβο· ἂς προσέξουμε νὰ προσφέρουμε τὴν ἁγία ἀναφορὰ μὲ εἰρήνη».

Τὴ στιγμὴ αὐτὴ ἀρχίζει ἡ ἁγία Ἀναφορά. Ὁ Ἱερέας μᾶς προτρέπει νὰ στεκόμαστε μὲ προσοχὴ καὶ εὐλάβεια τὴν ὥρα αὐτή.

Ὁ Χορός: «Ἔλεον εἰρήνης, θυσίαν αἰνέσεως».

Μετάφραση: «Εἰρηνικὴ ἡ ἀγάπη μας, δοξαστικὴ ἡ θυσία μας».

Στὴν προτροπὴ τοῦ λειτουργοῦ πρὸς τοὺς πιστοὺς νὰ προσφέρουν τὴν ἁγία Ἀναφορὰ ἐν εἰρήνῃ, αὐτοὶ ἀπαντοῦν: τὴν προσφέρουμε πράγματι μὲ εἰρήνη καὶ μὲ ἀγάπη πρὸς τὸν Κύριο καὶ τοὺς ἀδελφούς μας. Προσφέρουμε ἔλεος, δηλαδὴ ἀγάπη, ποὺ εἶναι καρπὸς τῆς εἰρήνης.

Ἱερεύς: «Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρὸς καὶ ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος εἴη μετὰ πάντων ὑμῶν».

Μετάφραση: «ἡ χάρη τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, καὶ ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ Πατέρα καὶ ἡ ἑνότητα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἂς εἶναι μὲ ὅλους σαάς».

Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὁ Ἱερέας ἐξέρχεται στὴν Ὡραία Πύλη καὶ εὐλογεῖ τοὺς πιστούς. Ἡ εὐχὴ αὐτὴ μᾶς προσφέρει τὰ ἀγαθὰ τῆς Ἁγίας Τριάδος: ἀπὸ τὸν Υἱὸ χάρι, ἀπὸ τὸν Πατέρα ἀγάπη, ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα κοινωνία.

Χορός: «Καὶ μετὰ τοῦ πνεύματός σου».

Μετάφραση: «Καὶ μὲ τὸ πνεῦμα σου».

Ἡ ἀπάντηση τοῦ λαοῦ στὴν Τριαδικὴ εὐλογία τοῦ λειτουργοῦ δείχνει ὅτι οἱ πιστοί σε κάθε στιγμὴ τῆς θείας Λειτουργίας μετέχουν ἐνεργὰ στὴν τέλεσή της.

Ἱερέας: «Ἄνω σχωμεν τὰς καρδίας».

Μετάφραση: «Ἂς ὑψώσουμε πρὸς τὸ Θεὸ τὶς καρδιές μας».

Χορός: «Ἔχομεν πρὸς τὸν Κύριον».

Μετάφραση: «Ἔχουμε τὴν καρδιά μας στραμμένη στὸ Θεό».

Ἱερέας: «Εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ»

Μετάφραση: «Ἂς εὐχαριστήσουμε τὸν Κύριο».

Οἱ πιστοὶ εἶναι πλέον ἕτοιμοι νὰ προχωρήσουν πρὸς τὴν θεία Εὐχαριστία. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς τοὺς προτρέπει ὁ λειτουργός: Ἂς εὐχαριστήσουμε τὸν Κύριο μὲ τὸ ἅγιο Μυστήριο τῆς θείας Εὐχαριστίας.

Χορός: «Ἄξιον καὶ δίκαιον».

Μετάφραση: «Ἀξίζει καὶ πρέπει».

Ἡ ἀπάντηση αὐτὴ σημαίνει ὅτι συμφωνοῦν νὰ ἱερουργηθεῖ ἡ θεία Εὐχαριστία.

Ἱερέας: «Ἄξιον καὶ δίκαιον σὲ ὑμνεῖν, σὲ εὐλογειν… πολυόμματα μετάρσια, πτερωτά.

Στὴν εὐχὴ αὐτὴ εὐχαριστοῦμε τὸν Θεὸ γιὰ ὅλα. Τὸν εὐχαριστοῦμε γιὰ τὴν ἴδια τὴν θεία Λειτουργία ποὺ δέχεται ἀπὸ τὰ χέρια μας. Γιατὶ ἀξιώνει ἐμᾶς τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπιτελοῦμε τὸ ἔργο αὐτὸ καὶ δέχεται τὴν ἁγία προσφορὰ ἀπὸ τὰ ἀκάθαρτα χέρια μας.

Χορός: «Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος, Σαβαώθ, πλήρης ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ τῆς δόξης σου, ὡσαννὰ ἐν τοῖς ὑψίστοις. Εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου. Ὡσαννὰ ὁ ἐν τοῖς ὑψίστοις.

Μετάφραση: «Ἅγιος, Ἅγιος, Ἅγιος εἶσαι, Κύριε τῶν Δυνάμεων· γεμάτος ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ ἀπὸ τὴ δόξα σου. Σῶσε μας, ὕψιστε Θεέ· εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος στὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου. Σῶσε μας, ὕψιστε Θεέ.

Ψάλλοντας τὸν ὕμνο μιμούμαστε τοὺς ἀγγέλους ποὺ δοξολογοῦν τὸ Θεό, ἀλλὰ καὶ τὸ λαὸ τῆς πόλεως τῶν Ἱεροσολύμων οἱ ὁποῖοι τὸν ὑποδέχθηκαν μὲ κλαδιὰ καὶ δάφνες πρὶν τὸ ἑκούσιό του πάθος. Ἔτσι καὶ ἐμεῖς ὑποδεχόμαστε τὸν βασιλέα ὁ ὁποῖος ἔρχεται νὰ σφαγιαστεῖ καὶ νὰ δοθεῖ στοὺς πιστούς.

Στὸ μυστικὸ δεῖπνο ὁ Χριστὸς ἀφοῦ πρόσφερε στοὺς μαθητές Του τὸ ἅγιο σῶμα Του καὶ τὸ τίμιο αἷμα Του, τοὺς ἔδωσε τὴν ἐντολή: «Τοῦτο ποιεῖτε εἰς τὴν ἐμὴν ἀνάμνησιν».

Ὁ Ἱερέας: «Λάβετε, φάγετε· τοῦτο μου ἐστι τὸ σῶμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».

«Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες τοῦτο ἐστι τὸ σῶμα, τὸ ὑπὲρ ὑμῶν κλώμενον, εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν».

Μετάφραση: «λάβετε, φάγετε· αὐτὸ εἶναι τὸ σῶμα μου, ποὺ κόβεται καὶ προσφέρεται γιὰ σάς, γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν».

«Πιεῖτε ἀπ᾿ αὐτὸ ὅλοι· αὐτὸ εἶναι τὸ αἷμα μου, τὸ αἷμα τῆς Καινῆς Διαθήκης, ποὺ χύνεται γιὰ σὰς καὶ γιὰ ὅλους, γιὰ τὴν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν».

Ἡ θεία Εὐχαριστία λοιπὸν εἶναι ἡ μυστηριακὴ ἐπέκταση τοῦ μυστικοῦ δείπνου. Δὲν εἶναι τυπικὴ ἐπανάληψη τοῦ ἀλλὰ τὸ ἴδιο τὸ μυστικὸ δεῖπνο. Διότι εἶναι ὁ ἴδιος ὁ Χριστός, ὁ ὁποῖος προσφέρει καὶ προσφέρεται. Μετέχοντας στὸ δεῖπνο τῆς θείας Εὐχαριστίας, μετέχουμε στὸ δεῖπνο τῆς θείας ἀγάπης καὶ καλούμαστε νὰ μείνουμε μέσα σ᾿ αὐτή.

Ἱερέας: «Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν σοὶ προσφέρομεν κατὰ πάντα καὶ διὰ πάντα».

Μετάφραση: «Τὰ δικά σου ἀπ᾿ τὰ δικά σου προσφέρουμε σ᾿ ἐσένα σὲ κάθε καιρὸ καὶ γιὰ ὅλες τὶς εὐεργεσίες».

Σοῦ προσφέρουμε τὴν ἴδια ἐκείνη προφορὰ τὴν ὁποία ὁ Μονογενής Σου Υἱὸς προσέφερε σὲ σένα τὸν Θεὸ καὶ Πατέρα. Καὶ γι᾿ αὐτὸ ὁ σκοπὸς γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ Κύριος συνέστησε τὸ μυστήριο εἶναι ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ ἱερουργία τῆς ἀναμνήσεώς Του. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ὁ Ἱερέας ἐπικαλεῖται τὸ πανάγιο πνεῦμα νὰ ἁγιάσει τὰ τίμια δῶρα τὰ ὁποῖα θὰ δοθοῦν στοὺς πιστούς.

Ἱερέας: «Ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας, ἀχράντου, ὑπερευλογημένης, ἐνδόξου δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας».

Μετάφραση: «Ξεχωριστὰ γιὰ τὴν Παναγία, ἄχραντη, ὑπερευλογημένη, ἔνδοξη κυρία μας Θεοτόκο καὶ ἀειπαρθένο Μαρία».

Χορός: «Ἄξιον ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σὲ τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ, τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκουσαν, τὴν ὄντως Θεοτόκον, σὲ μεγαλύνομεν».

Ἡ θεία Εὐχαριστία προσφέρεται καὶ ὑπὲρ ὅλων τῶν ἁγίων, κυρίως δὲ τῆς Παναγίας. Τὴν προσφέρουμε πρῶτον γιὰ νὰ τοὺς τιμήσουμε καὶ δεύτερον γιὰ νὰ εὐχαριστήσουμε τὸ Θεὸ ποὺ μᾶς τοὺς χάρισε νὰ μεσιτεύουν γιὰ μᾶς. Καὶ προσφέρεται ἐξαιρετικὰ γιὰ τὴν Παναγία γιατὶ εἶναι τὸ κορυφαῖο δημιούργημα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καὶ ἐκείνη ποὺ καρποφόρησε στὰ σπλάχνα της τὸ πανάγιο σῶμα τοῦ Κυρίου.

Ἀκολουθοῦν αἰτήσεις τοῦ Ἱερέα καὶ ἔπειτα ἡ Κυριακὴ προσευχὴ δηλαδὴ τὸ Πάτερ ἡμῶν. Μὲ τὸ σύμβολο τῆς πίστεως ὁμολογήσαμε ὅτι ὁ Θεὸς στὸν ὁποῖο πιστεύουμε εἶναι Θεὸς Παντοκράτωρ καὶ Δημιουργός. Μὲ τὴν Κυριακὴ προσευχὴ ἀπευθυνόμαστε στὸν ἴδιο τὸν Θεὸ Πατέρα. Γιατὶ ὅπως ὁ Υἱὸς ζήτησε τὴ βοήθεια τοῦ Πατέρα πρὶν τὴν παράδοσή του στοὺς Φαρισαίους ἔτσι καὶ ἐμεῖς ζητᾶμε τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ γιὰ κάθε στιγμὴ τῆς ζωῆς μας καὶ προπάντων τὴν ὥρα ποὺ θὰ πάρουμε μέσα μας τὸν ἴδιο τὸ Θεό.

Ἱερέας: «Πρόσχωμεν! Τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις».

Μετάφραση: «Ἂς προσέξουμε! Τὰ Ἅγια εἶναι γιὰ τοὺς Ἁγίους».

Τὸ σῶμα καὶ τὸ αἷμα τοῦ Χριστοῦ εἶναι τὰ Ἅγια τὰ ὁποῖα πρέπει νὰ δοθοῦν πρὸς κοινωνία στοὺς πιστούς. Ὁ Χριστὸς εἶναι ὁ ἕνας καὶ μόνος Ἅγιος. Ὁ ἕνας καὶ μόνος Κύριος. Ἐμεῖς μποροῦμε νὰ ὀνομαζόμαστε ἅγιοι μόνο ἐπειδὴ εἴμαστε οἱ ἀποδέκτες τῆς ἁγιότητός του.

Χορός: «Εἷς ἅγιος, εἷς Κύριος, Ἰησοῦς Χριστός, εἰς δόξαν Θεοῦ Πατρός. Ἀμήν».

Μετάφραση: «Ἕνας εἶναι ἅγιος καὶ Κύριος, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, γιὰ τὴ δόξα τοῦ Θεοῦ Πατέρα. Ἀμήν».

Ἡ ἀπάντηση αὐτὴ τῶν Πιστῶν εἶναι ἡ ὁμολογία ὅτι χάρις τὸν μονογενῆ Υἱό, ὁ ὁποῖος σαρκώθηκε καὶ σταυρώθηκε, ἁγιασθήκαμε καὶ λυτρωθήκαμε ἀπ᾿ τὸ θάνατο.

Ἀκολουθεῖ τὸ Κοινωνικὸ ἀπ᾿ τὸν Ψάλτη ἐνῷ οἱ ἱερεῖς ἀφοῦ κοινωνήσουν (ἐξ οὗ καὶ ἡ ὀνομασία κοινωνικό) ἕνας ἐξ αὐτῶν τεμαχίζει τὸν ἅγιο ἄρτο καὶ τὸν βάζει μέσα στὸ ἅγιο Ποτήριο. Ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος σημειώνει χαρακτηριστικά: «Αὐτὸ ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἔπαθε ἐπάνω στὸ Σταυρὸ δηλαδὴ δὲν συνέτριψαν τὰ πανάγια σκέλη του ὅπως στοὺς λῃστές, τὸ παθαίνει στὴν προσφορὰ γιὰ σένα καὶ ἀνέχεται νὰ τεμαχίζεται γιὰ νὰ χορτάσει τοὺς πάντες». Κατὰ τὴν ἕνωση τοῦ ἁγίου Σώματος καὶ Αἵματος τοῦ Χριστοῦ ὁ Ἱερέας παίρνει ζεστὸ νερὸ (ζέον) καὶ τὸ βάζει στὸ ἅγιο Ποτήριο. Ὅπως εἶχε γίνει καὶ στὴ σταυρικὴ θυσία τοῦ Χριστοῦ ποὺ στὴν πλευρὰ τοῦ ἔτρεξε αἷμα καὶ νερό.

3. Θεία Κοινωνία – Ἀπόλυσις

Ἱερέας: «Μετὰ φόβου Θεοῦ, πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθετε».

Μετάφραση: «Ἐλᾶτε μὲ φόβο Θεοῦ, μὲ πίστη καὶ μὲ ἀγάπη».

Οἱ πιστοί με φόβο ἀλλὰ προπάντων μὲ πίστη καὶ μὲ ἀγάπη πρέπει σύμφωνα μὲ τὴν προτροπὴ τοῦ Ἱερέα νὰ προσερχόμαστε γιὰ νὰ πάρουμε μέσα μας τὸν ἴδιο τὸ Χριστό. Ἡ στιγμὴ ποὺ ὁ ἄνθρωπος δέχεται μέσα τοῦ τὸν Κύριο εἶναι ἡ στιγμὴ τῆς θείας ἀγάπης ποὺ προσφέρεται καὶ τῆς ἀνθρώπινης ἀγάπης ποὺ προσέρχεται καὶ δέχεται τὴν προσφορά.

Ἱερέας: «Σῶσον, ὁ Θεός, τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου».

Μετάφραση: «Σῶσε, Θεέ, τὸ λαό σου καὶ εὐλόγησε τὰ παιδιά σου».

Χορός: «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες· αὕτη γὰρ ἡμᾶς ἔσωσεν».

Μετάφραση: «Εἴδαμε τὸ φῶς τὸ ἀληθινό, ἐλάβαμε Ἅγιο Πνεῦμα, ἀποκτήσαμε ἀληθινὴ πίστη, προσκυνώντας τὴν Ἁγία Τριάδα· διότι αὐτὴ μᾶς ἔσωσε».

Μὲ τὴ θεία Κοινωνία ὁ πιστὸς δέχτηκε μέσα του τὸ φῶς τὸ ἀληθινό. Ἡ ψυχή του ἑνώθηκε μὲ τὸ Χριστό, τὸν ἥλιο τῆς δικαιοσύνης. Ὁ Χριστὸς ποὺ κοινώνησε ὁ πιστός, ἔγινε γι᾿ αὐτὸν φῶς καὶ εἰρήνη, χαρὰ καὶ ζωή, τροφὴ καὶ ἔνδυμα.

Ὕστερα ἀπὸ μερικὲς εὐχὲς καὶ εὐλογίες τοῦ Ἱερέα καὶ ἀφοῦ ὁ Χορὸς θὰ ψάλλει:

«Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον ἀπὸ τοῦ νῦν καὶ ἕως τοῦ αἰῶνος».

Μετάφραση: «Ἂς εἶναι εὐλογημένο τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἀπὸ τώρα καὶ πάντοτε»,

ποὺ εἶναι ἡ τελικὴ δοξολογία τοῦ ὀνόματος τοῦ Θεοῦ, γίνεται ἡ ἀπόλυση. Ὁ Ἱερέας εὔχεται νὰ μᾶς ἐλεήσει ὁ Θεὸς καὶ νὰ σωθοῦμε διότι τίποτα δικό μας δὲν ἔχουμε νὰ παρουσιάσουμε ἄξιο σωτηρίας, ἀλλὰ ἀποβλέπουμε μόνο στὴ φιλανθρωπία Ἐκείνου ποὺ μπορεῖ νὰ μᾶς σώσει. Γι᾿ αὐτὸ ὁ Ἱερέας μνημονεύει πολλοὺς ἁγίους ποὺ θὰ μᾶς βοηθήσουν σ᾿ αὐτὸ καὶ προπάντων τὴν Παναγία Μητέρα Θεοῦ.

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΜΕΝΑ ΥΛΙΚΑ

ΠΡΟΣΦΟΡΟ (ἢ εὐλογία, ἢ ἀναφορὰ ἢ λειτουργιά)

Εἶναι τὸ ψωμὶ ποὺ προσφέρεται στὴ Θ. Λειτουργία γιὰ νὰ ἁγιασθεῖ καὶ νὰ γίνει Σῶμα Χριστοῦ. Ζυμώνεται στὸ σπίτι μὲ ἐπιμέλεια, εὐλάβεια καὶ προσευχή. Παρασκευάζεται μὲ προζύμι.

ΣΦΡΑΓΙΔΑ

Τὸ πρόσφορο εἶναι στρογγυλὸ καὶ ὅταν ὁλοκληρωθεῖ τὸ ζύμωμα πιέζεται ἐπάνω στὴ ζύμη του ἡ σφραγίδα, ποὺ εἰκονίζει ἕνα σταυρό. Τὸ κάθετο τμῆμα του ἀποτελεῖται ἀπὸ τρία ἰσομερῆ τετράγωνα τεμάχια ποὺ τὸ καθένα εἰκονίζει τὸ σταυρὸ καὶ στὰ τέσσερα ἄκρα τοῦ τὰ γράμματα ΙΣ-ΧΡ-ΝΙ-ΚΑ (Ἰησοῦς Χριστὸς Νικᾷ). Στὸ ὁριζόντια τμῆμα του ὁ σταυρὸς περιλαμβάνει δυὸ τετράγωνα δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ ἀπὸ τὸ κεντρικὸ ποὺ εἰκονίζει τὸ ἕνα τὴν Παναγία σὲ σχῆμα τριγώνου μὲ τὰ ἀρχικὰ ΜΡ καὶ ΘΥ (Μήτηρ Θεοῦ), τὸ ἄλλο τὰ 9 τάγματα τῶν Ἀγγέλων σὲ σχῆμα 9 μικρῶν τριγώνων σὲ σειρὲς ἀπὸ τρία τριγωνάκια σὲ κάθε σειρά.

Ὅταν τὸ πρόσφορο ψηθεῖ στὸ φοῦρνο, τυλίγεται σὲ καθαρὴ πετσέτα καὶ προσφέρεται στὸν ἱερέα γιὰ τὴ Θ. Λειτουργία. Γιὰ νὰ γίνει ἡ Θ. Εὐχαριστία εἶναι ἀπαραίτητο ὁ ἱερέας νὰ ἔχει πρόσφορο.

ΑΝΤΙΔΩΡΟ ἢ ΕΥΛΟΓΙΑ

Εἶναι τὸ μικρὸ κομμάτι τοῦ εὐλογημένου ἄρτου ποὺ μοιράζεται ἀπὸ τὸν ἱερέα στὸ τέλος τῆς Θ. Λειτουργίας στοὺς πιστούς. Τὸ κομμάτι προέρχεται ἀπὸ τὸ πρόσφορο ποὺ χρησιμοποιήθηκε γιὰ τὴν ἐξαγωγὴ τοῦ Ἀμνοῦ καὶ τῶν ἄλλων μερίδων ποὺ τοποθετήθηκαν στὸ Ἅγ. Δισκάριο. Τὰ μικρὰ κομματάκια τοῦ ἀντιδώρου εὐλογοῦνται ἀπὸ τὸν ἱερέα μετὰ τὸν καθαγιασμὸ τῶν Δώρων.

Ὀνομάζεται ἀντίδωρο γιατὶ προσφέρεται ἀντὶ τοῦ Δώρου, δηλαδὴ τῆς Θ. Εὐχαριστίας. Ὅσοι κοινωνήσουν παίρνουν τὸ Δῶρο, τὸ Χριστὸ ἐνῷ ὅσοι δὲν κοινώνησαν παίρνουν ἀντὶ τοῦ Δώρου τὸ Ἀντίδωρο. Τὸ ἀντίδωρο δὲν θεωρεῖται ἰσότιμο τῆς Θ. Κοινωνίας. Τὸ ἀντίδωρο τὸ δίνει ὁ ἱερέας ποὺ λειτούργησε. Παίρνουμε τὸ ἀντίδωρο ἀπὸ τὸν ἱερέα, τοῦ ἀσπαζόμαστε τὸ χέρι καὶ παίρνουμε εὐλογία. Τὸ χέρι τοῦ ἱερέα ποὺ δίνει τὸ ἀντίδωρο εἶναι αὐτὸ ποὺ πῆρε τὸν ἴδιο τὸ Χριστό.

ΤΟ ΘΥΜΙΑΜΑ

Θυμίαμα καλεῖται ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα χρόνια τὸ ἀρωματικὸ ρετσίνι ἢ τὸ κόμμι ποὺ βγαίνει ἀπὸ τὶς τομὲς στὸν κορμὸ τοῦ δέντρου λίβανος ἐξ οὐ καὶ λιβάνι.

Τὸ θυμίαμα στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ χρησιμοποιοῦνταν καὶ ἀπὸ τοὺς Ἑβραίους καὶ ἀπὸ τοὺς εἰδωλολάτρες. Ἦταν δεῖγμα ἀναγνώρισης τῆς ὑπερέχουσας ἀξίας τοῦ Θεοῦ, ἦταν σύμβολο ὑποταγῆς καὶ ἀφοσίωσης. Ὁ χριστιανισμὸς παρέλαβε τὸ θυμίαμα καὶ τὸ καθιέρωσε καὶ στὴ δική του λατρεία, προσδίδοντάς του τοὺς ἑξῆς συμβολισμούς:

·····Τὸ θυμίαμα συμβολίζει τὴν προσευχή, ποὺ ἀνεβαίνει πρὸς τὸν θρόνο τοῦ Θεοῦ. «Κατευθυνθήτω ἡ προσευχή μου ὡς θυμίαμα ἐνώπιόν Σου…». Εἶναι ἡ ὁρμὴ τῆς ψυχῆς πρὸς τὰ ἄνω. Καὶ ταυτόχρονα συμβολίζει καὶ τὴν ἐπιθυμία μας νὰ γίνει ἡ προσευχή μας δεκτὴ «εἰς ὀσμὴν εὐωδίας πνευματικῆς».

·····Συμβολίζει ἀκόμη τὶς γλῶσσες πυρὸς τῆς Ἁγίας Πεντηκοστῆς, ὅταν ὁ Κύριος ἔστειλε στοὺς μαθητὲς τοῦ Πνεῦμα. Μὲ τὸ θυμίαμα δηλαδὴ ζητᾶμε ἀπὸ τὸν Κύριο νὰ μᾶς στείλει τὴν ἁγιοπνευματική του χάρη. Γι᾿ αὐτὸ καὶ οἱ πιστοί, ὅταν τοὺς θυμιατίζει ὁ Ἱερέας, κλίνουν ἐλαφρῶς τὸ κεφάλι σὲ δεῖγμα ἀποδοχῆς τῆς χάρης αὐτῆς.

·····Τὸ εὐῶδες θυμίαμα συμβολίζει καὶ τὸν αἶνο ποὺ ἀπευθύνεται πρὸς τὸν Θεό. Ἡ καύση τοῦ θυμιάματος σημαίνει τὴ λατρεία καὶ τὸν ἐξιλασμό. Τὸ δὲ εὐχάριστο συναίσθημα ποὺ δημιουργεῖται ἀπὸ τὸ ἄρωμα τοῦ θυμιάματος σὲ ὅλο τὸ χῶρο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ, σημαίνει τὴν πλήρωση τῆς καρδιᾶς μας ἀπὸ τὴ θεία εὐαρέστηση, ποὺ εἶναι ὁ καρπὸς τῆς ἀγάπης μας πρὸς τὸ Θεό. Στὴν περίπτωση αὐτὴ κάθε χριστιανὸς μετατρέπεται σὲ «εὐωδία Χριστοῦ».

·····Τὸ θυμιατήριο, ὅπου καίγονται τὰ κάρβουνα καὶ τοποθετεῖται τὸ θυμίαμα, συμβολίζει τὴν κοιλία τῆς Θεοτόκου, ἡ ὁποία δέχθηκε στὰ σπλάχνα τῆς σωματικῶς τὴν Θεότητα, χωρὶς νὰ ὑποστεῖ φθορὰ ἢ ἀλλοίωση. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς περιγράφει αὐτὸν τὸν συμβολισμὸ λέγοντας: «Τὸ θυμιατὸ σημαίνει τὴν Δέσποινα, τὴν Θεοτόκο. Ὅπως τὰ κάρβουνα εἶναι μέσα στὸ θυμιατὸ καὶ δὲν καίεται, ἔτσι καὶ ἡ Θεοτόκος δέχθηκε τὸν Χριστὸ καὶ δὲν κάηκε, ἀλλὰ μάλιστα φωτίστηκε.

ΤΟ ΚΕΡΙ

Τόσο τὰ καντήλια ὅσο καὶ τὰ κεριὰ ἀρχικὰ ἐξυπηρετοῦσαν πρακτικὲς ἀνάγκες, δηλαδὴ μετρίαζαν τὸ σκοτάδι στὴ διάρκεια τῶν ἱερῶν προσευχῶν ποὺ γίνονταν τὴ νύκτα. Ἀργότερα προσέλαβαν συμβολισμούς. Ἡ συνήθεια ν᾿ ἀνάβουμε καντῆλι εἶναι συνέχεια καὶ ἐπιβίωση τῶν ἀρχαίων λυχνιῶν ποὺ ἔκαιγαν μπροστὰ στοὺς βωμοὺς καὶ τὰ θυσιαστήρια. Μιὰ συνήθεια ποὺ διατηρεῖ τὸν βαθὺ χριστιανικὸ συμβολισμό της μὲ τὸ Φῶς τοῦ Χριστοῦ ποὺ φωτίζει κάθε ἄνθρωπο, ποὺ θερμαίνει τὴν ἐλπίδα καὶ ποὺ παρηγορεῖ καὶ συντροφεύει στὶς ἀτέλειωτες ὧρες τῆς μοναξιᾶς.

Τὸ ἄναμμα τοῦ κεριοῦ καντηλιοῦ ἐνέχει τὸν συμβολισμὸ ὅτι προσφέρεται ὡς θυσία σεβασμοῦ καὶ τιμῆς πρὸς τὸν Θεὸ καὶ τοὺς Ἁγίους του. Συμβολίζει ἐπίσης, τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ ποὺ φωτίζει κάθε ἄνθρωπο, καθὼς ἐπίσης συμβολίζει καὶ τὸ γνωστὸ παράγγελμα τοῦ Κυρίου μας ὅτι πρέπει νὰ εἴμαστε, οἱ χριστιανοί, τὰ φῶτα τοῦ κόσμου.

Πίσω ἀπὸ τὸ ἄναμμα τοῦ κεριοῦ κρύβεται βαθύτατος συμβολισμός. Ὁ Συμεὼν Θεσσαλονίκης μας λέγει ὅτι τὸ κερὶ ποὺ ἀνάβουμε ἔχει ἕξι συμβολισμούς:

1. Συμβολίζει τὴν καθαρότητα τῆς ψυχῆς μας, γιατὶ εἶναι κατασκευασμένο ἀπὸ καθαρὸ κερὶ μέλισσας.

2. ·Ἐπίσης τὴν πλαστικότητα τῆς ψυχῆς μας, μιὰ καὶ εὔκολα πάνω του μποροῦμε νὰ χαράξουμε ὁ,τιδήποτε.

3. Ἀκόμη τὴν Θεία Χάρη, ἐπειδὴ τὸ κερὶ προέρχεται ἀπὸ τὰ ἄνθη ποὺ εὐωδιάζουν.

4. Ἐπιπλέον συμβολίζει τὴν θέωση, στὴν ὁποία πρέπει νὰ φθάσουμε, ἐπειδὴ τὸ κερὶ ἀνακατεύεται μὲ τὴ φωτιὰ καὶ τῆς δίνει τροφή.

5. Καὶ τὸ φῶς τοῦ Χριστοῦ ἐπίσης δείχνει, καθὼς καίει καὶ φωτίζει στὸ σκοτάδι.

6. Καὶ τέλος συμβολίζει τὴν ἀγάπη καὶ τὴν εἰρήνη ποὺ πρέπει νὰ χαρακτηρίζουν κάθε χριστιανό, ἐπειδὴ τὸ κερὶ καίγεται ὅταν φωτίζει, ἀλλὰ καὶ παρηγορεῖ τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ φῶς του μέσα στὸ σκοτάδι.

Ἀνάβοντας κερὶ πρέπει νὰ θυμόμαστε ὅτι πρέπει νὰ ζοῦμε μέσα στὸ φῶς ποὺ πήραμε μὲ τὴν βάπτισή μας. Γι᾿ αὐτὸ τὴ βάπτιση τὴν ὀνομάζουμε καὶ Φώτισμα. Γι᾿ αὐτὸ καὶ στὴ διάρκεια τῆς βαπτίσεως κρατᾶμε ἀναμμένες λαμπάδες. Τὸ φῶς αὐτὸ εἶναι τὸ πῦρ τῆς Πεντηκοστῆς, τὸ φῶς τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Καὶ τὸ φῶς αὐτὸ ἀνανεώνεται μέσα μας κάθε φορὰ ποὺ συμμετέχουμε στὴ Θεία Λειτουργία. Κάθε φορὰ ποὺ κοινωνοῦμε καὶ προσευχόμαστε, συνδαυλίζουμε τὴ φωτιὰ ποὺ καίει μέσα στὴν ψυχή μας. Γι᾿ αὐτὸ στὸ τέλος κάθε Θείας Λειτουργίας ψάλλουμε: «Εἴδομεν τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον, εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες».

________________________________________

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Ἀπὸ τὸν γ´ αἰῶνα ἐμφανίζεται ὁ θεσμὸς τῶν κατηχουμένων οἱ ὁποῖοι ἦταν χωρισμένοι σὲ δυὸ κατηγορίες, στοὺς ἀκροωμένους καὶ στοὺς φωτιζομένους. Οἱ ἀκροομένοι στέκονταν στὸν νάρθηκα καὶ ἄκουγαν τὴν ἀνάγνωση τῆς γραφῆς «Εὐαγγέλιο» καθὼς καὶ τὸ κήρυγμα. Ἐνῷ οἱ φωτιζομένοι ἦταν αὐτοὶ ποὺ ἐπρόκειτο νὰ βαπτισθοῦν καὶ στέκονταν στὸν κυρίως ναὸ δεξιὰ καὶ ἀριστερά.

[2] Ἡ λέξη ἀντιμήνσιο προέρχεται ἀπὸ τὸ Ἑλληνικὸ ἀντὶ καὶ τὸ Λατινικὸ mensa ποὺ σημαίνει τράπεζα, δηλαδὴ ἀντιτράπεζα. Εἶναι διακοσμημένο μὲ τὴν ταφὴ τοῦ Κυρίου ἢ τὸν Τίμιο Σταυρὸ ἢ μὲ τὸ Ἅγιο Ποτήριο κ.λ.π. Στὶς τέσσερις ἄκρες του φέρει ραμμένα μέσα σὲ εἰδικὰ θυλάκια, λείψανα μαρτύρων.

[3] Ὁ ἀέρας εἶναι κάλυμμα μὲ τὸ ὁποῖο ὁ Ἱερέας καλύπτει τὸ Ἅγιο Ποτήριο καὶ τὸ Δισκάριο.

Πηγή: http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/leitoyrgika/sunday_matins.htm