Του Αρχιμανδρίτου Δοσιθέου, Καθηγουμένου της Ιεράς Μονής Παναγίας Τατάρνας Ευρυτανίας
Εσπερινός στον Πατριαρχικό Ναό
Στις τέσσερις το απόγευμα ο Πατριάρχης Κων/πόλεως κατέρχεται στον Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Άρχεται ο εσπερινός της Σταυροπροσκυνήσεως. Το όλο νόημα της Σταυρικής θυσίας του Κυρίου εμπεριέχεται στο δοξαστικό του εσπερινού εις ήχον τρίτον. Το παραθέτω ολόκληρο:
«Χριστέ ο Θεός ημών, ο την εκούσιον σταύρωσιν εις κοινήν εξανάστασιν του γένους των ανθρώπων καταδεξάμενος και τώ καλάμω του Σταυρού βαφαίς ερυθραίς τους σ’ αυτού δακτύλους αιματώσας, ταίς αφεσίμοις ημίν βασιλικώς υπογράψαι φιλανθρωπευσάμενος, μη παρίδης ημάς κινδυνεύοντας και πάλιν την από σου διάστασιν, αλλ’ οικτείρησον μόνε μακρόθυμε τον εν περιστάσει λαόν σου και ανάστηθι πολέμησον τους πολεμούντας ημάς ως παντοδύναμος».
Αν κατανοήσει ο Χριστιανός αυτό το τροπάριο, καταλαβαίνει τι θα πη σταυρική θυσία, φιλανθρωπία Δεσπότου, σωτηρία. Απαιτείται όμως μία ερμηνεία για ορισμένα σημεία κατά το δυνατόν σύντομη.
Οι αυτοκράτορες υπέγραφαν «τάς αφεσίμους» χάριτας μέ κόκκινο μελάνι, δια κινναβάρεως. «Κάλαμος» είναι το καλαμάρι, το μελανοδοχείο. Ο Κύριός μας, λοιπόν, βούτηξε τα πανάχραντα δάκτυλά του μέσα στον «κάλαμο», στο καλαμάρι του Σταυρού και με το αίμα του υπέγραψε την άφεσι των αμαρτιών μας, ως Βασιλεύς των Βασιλευόντων.
Αυτός δεν θα μας αφήσει και τώρα που κινδυνεύουμε. Δεν θα μας αφήσει ποτέ. Δεν θα αφήσει ποτέ την Εκκλησία του « ήν περιεποιήσατο τώ τιμίω Αυτού Αίματι ».
Μοναδικό το τροπάριο. Μοναδική όμως και η ερμηνεία του από τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη, τον Λεωνίδα Αστέρη. Να είσαι πάντα καλά, Άρχοντα μου, να κατακήλης τας ακοάς μας και να κατανύσσης τας καρδίας μας…
Η Σταυροπροσκύνησις
Σήμερα, Κυριακή, έχομε «Πατριαρχικήν και Συνοδικήν Χοροστασίαν». Που σημαίνει: Ο Πατριάρχης ως ηγούμενος μοναστικής αδελφότητος θα συμπροσευχηθή μετά της Ιεράς Συνόδου και θα συμπροσκυνήση τον Τίμιον Σταυρόν, αλλά δεν θα λειτουργήσει. Χοροστατεί δε από του δεσποτικού θρόνου φέρων έν σταυρόσχημον εγκόλπιον και μανδύαν. Ψαλλομένου του δευτέρου εξαποστειλαρίου ο μέγας Εκκλησιάρχης (και δια την παρούσαν ημέραν τούτου μη υπάρχοντος, ο Εκκλησιαρχεύων) οδηγεί εκ του Ιερού Βήματος και δια του νοτίου κλίτους τους αρχιερείς εις τα συνοδικά στασίδια των. Κατά την τάξιν των Μητροπόλεων εάν είναι Γέροντες, κατά τα πρεσβεία αρχιερωσύνης οι λοιποί. Ο πρώτος εξ αυτών ίσταται αμέσως μετά τον Πατριάρχην, ο επόμενος εις το επόμενον στασίδιον κοκ. Το εντυπωσιακόν δι’ ημάς τους Ελλαδικούς είναι ότι προσέρχονται ως απλοί μοναχοί, άνευ εγκολπίων ή σταυρών. Μόνον με το λυτόν πατριαρχικόν επανωκαλύμαυχον. Καλογηρική απλότης, τάξις και ευπρέπεια.
Έρχεται η ώρα της δοξολογίας. Ενόρδινος ήχος είναι ο τρίτος, αλλ’ εκ παραδόσεως ψάλλεται δοξολογία αργή εις ήχον τέταρτον (άγια) Πέτρου του Πελοποννησίου (+1770).
Μετά το πέρας αυτής οι ψάλται μεταβαίνουν εις την βορείαν Πύλην του Αγίου Βήματος και άρχονται του ασματικού τρισαγίου. Εξέρχεται ο Τίμιος Σταυρός. Επί δίσκου στολισμένος με άνθη. Τρία ανημμένα κυρία τον περιβάλλουν. Αίρεται επί της κεφαλής του Μεγάλου Αρχιμανδρίτου. Προπορεύονται το διβάμβουλον, τα εξαπτέρυγα, δύο λαμπάδες. Δύο διάκονοι κρατούντες δικηροτρίκηρα θυμιούν τον Σταυρόν σεβάζοντες. Μικρός και απλούς ο Σταυρός. Μα μέσα στην ασημένια θήκη του κρύβει ένα θησαυρό. Τίμιο Ξύλο. Ό,τι απέμεινε τις αναίσχυντες κλοπές των Σταυροφόρων που μόνον Σταυροφόροι δεν ήσαν.
Και να μη λησμονήσω το κυριότερον. Η μικρή καμπάνα του Πατριαρχείου σημαίνει πένθιμα. Η Μεγάλη Εκκλησία αίρει τον Σταυρό της. Πενθεί και προσδοκά ανάστασιν. Ο Τίμιος Σταυρός φθάνει εις το μέσον του Ναού. Ο Πατριάρχης κατέρχεται του θρόνου. Ο ιερεύς υψοί τον δίσκον. Σοφία ορθοί. Τοποθετεί τον δίσκον επί του τρισκελίου. Θυμιά καί ψάλλει: «Σώσον, Κύριε, τον λαόν σου». Οι χοροί επαναλαμβάνουν τον ύμνον. Ο Πατριάρχης ποιεί μετανοίας τρεις. Ψάλλει «Τον Σταυρόν Σου προσκυνούμεν, Δεσπότα, και την Αγίαν Σου Ανάστασιν δοξάζομεν», και προσκυνεί τον Τίμιον Σταυρόν. Το επαναλαμβάνωουν οι χοροί δις. Ευλογή με τον Σταυρόν τον λαόν, των χορών ψαλλόντων το «Εις πολλά έτη». Είτα άρχονται οι αρχιερείς είς καθ’ είς και κατά τάξιν να προσκυνούν τον Σταυρόν και να παίρνουν άνθη εκ της χειρός του Πατριάρχου. Και εν όσω προσκυνούν οι χοροί ψάλλουν το « Δεύτε πιστοί το ευλογημένον Ξύλον προσκυνήσωμεν », προσέρχονται οι της Πατριαρχικής Αυλής και οι οφφικιάλοι.
Ο λαός θα ασπασθή του Σταυρού και θα πάρη άνθη μετά το τέλος της Θ. Λειτουργίας δι’ οικονομίαν χρόνου.
Τώρα η μεγάλη καμπάνα σημαίνει χαρμόσυνα. Άρχεται η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου. Γεγονός αναστάσιμο, άρα χαρμόσυνο. Ιερουργεί ο Μ. Αρχιμανδρίτης μεθ’ ενός διακόνου. Μετά το Ιερόν Ευαγγέλιον εκφωνεί λόγον από του Ιερού Άμβωνος ο αρχιδιακονεύων δευτερεύων Στέφανος. Μάς εξηγεί ότι εις την έρημον της παρούσης ζωής φίδια πολλά, ύπουλα και δηλητηριώδη ελλοχεύουν. Και όπως τότε στην έρημο του Σινά ο Μωϋσής ύψωσε τον χαλκούν όφιν προς σωτηρίαν των Εβραίων έτσι και ο Τίμιος Σταυρός λυτρώνει και σώζει τους δηχθέντας υπό των ιοβόλων όφεων. Η πορεία του Χριστιανού σε μία κοινωνία που αρνείται αξίες και ιδανικά διασφαλίζεται με την λυτρωτική βοήθεια του επί Σταυρού υψωθέντος Ιησού. Η Θ. Λειτουργία γρήγορα τελειώνει. Ο Πατριάρχης διανέμει άνθη και ο λειτουργός πρεσβύτερος αντίδωρον. Ακολουθεί ο πολυχρονισμός του Πατριάρχου και η από του ναού έξοδος αυτού.
Και όλοι εμείς περιχαρείς εξερχόμεθα από μίαν ακολουθία τεσσάρων ωρών που μάς φάνηκε σαν ένα ασήμαντο δεκάλεπτο. Εξερχόμεθα για να εισέλθη εσμός θορυβούντων και κορυβαντιώντων νεοελλήνων που ύστερα από τα ψώνια τους στήν κλειστή αγορά θυμήθηκαν ότι υπάρχει και Πατριαρχείο…
Αρχιμ. Δοσίθεος