Του Αρχιμανδρίτου Ιωακείμ Οικονομίκου

Ο Ιανουάριος, χαρακτηρίζεται μήνας των γραμμάτων, διότι εορτάζονται ο καθένας χωριστά αλλά και όλοι μαζί οι Τρεις Ιεράρχες, ο Μέγας Βασίλειος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος. Τρείς άνθρωποι πού έζησαν στην γη αυτήν, με πίστη και αγάπη για τον Θεό, αλλά και με αγάπη για τα γράμματα, αφού σπούδασαν σχεδόν όλες τις επιστήμες της εποχής τους, και κατάφεραν να παντρέψουν την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία, με την διδασκαλία του Χριστιανισμού και να κάνουν αυτόν τον υπέροχο και μοναδικό Ελληνοχριστιανικό Πολιτισμό, πού όμοιός του δεν υπάρχει στον κόσμο.

Επειδή λοιπόν οι Τρείς Ιεράρχες αποτελούν σταθμό στην πορεία της Παιδείας του Γένους μας, γι’ αυτό σήμερα, θα ήθελα να σχολιάσουμε για λίγο το φαινόμενο «Αναγέννηση», πότε ξεκινά και από πού. Έτσι ίσως δούμε κάποια πράγματα πού θα μας βοηθήσουν να καταλάβουμε καλλίτερα πώς η Αναγέννηση με ό,τι αυτό συνεπάγεται, αποτελεί κατόρθωμα και δημιούργημα της καθ’ ημάς Ανατολής πού μεταπήδησε στην Δύση και εκεί ανδρώθηκε και μεγαλούργησε.

Όταν μιλάμε για την Αναγέννηση, εννοούμε το σύστημα ή καλλίτερα την μεγάλη χρονική περίοδο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού, πού ξεκινά το 1300 περίπου και τελειώνει το 1600. Για τρεις αιώνες η Αναγέννηση έπαιξε σημαντικό και πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλη την Ευρώπη και κυρίως στην Δυτική, από την οποία προήλθε τελικά ο Διαφωτισμός.

Η Αναγέννηση, αποτελεί ουσιαστικά το τέλος του Μεσαίωνος και την αρχή της νέας ιστορίας του ανθρώπου, της νέας περιόδου. Με την Αναγέννηση, έχουμε το τέλος ή την μεταβολή των πολιτικών, θρησκευτικών και κοινωνικών ιδεών και την εισαγωγή νέων στοιχείων, πού αποτελούν αυτό πού λέμε σήμερα νέο Ευρωπαϊκό Πολιτισμό.

Όλοι οι μελετητές και οι Επιστήμονες, μιλούν και γράφουν ότι η Αναγέννηση ξεκίνησε από την Δύση γύρω στα 1300 δηλαδή τον 14ο αιώνα και τελειώνει το 1600 δηλαδή τον 17ο αιώνα. Ως τόπο καταγωγής της Αναγεννήσεως θέλουν την Ιταλία. Και αυτό γιατί εκεί κατέφυγαν πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων όταν έπεσε η Πόλη στα χέρια των Τούρκων το 1453. Κάνουν όμως ένα μεγάλο λάθος. Διότι η Αναγέννηση ξεκίνησε από την καθ’ ημάς Ανατολή, από το ένδοξο Βυζάντιο ή καλλίτερα από την Ρωμαίϊκη Αυτοκρατορία.

Η Αναγέννηση, ξεκινά δειλά-δειλά τον 9ο αιώνα, όπου εμφανίζεται μια μορφή πού διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ζωή της Αυτοκρατορίας. Και αυτό το πρόσωπο ήταν ο πολύς Μιχαήλ Ψελλός. Εκεί όμως πού η Αναγέννηση βρήκε ουσιαστικά την ολοκλήρωσή της είναι την περίοδο των Παλαιολόγων. Οι Παλαιολόγοι, οι τελευταίοι Αυτοκράτορες μιας κατακερματισμένης ουσιαστικά Αυτοκρατορίας, ήταν αυτοί πού παρά τα προβλήματα πού αντιμετώπιζαν τόσο οικονομικά, όσο και πολεμικά και εδαφικά, ας μη ξεχνάμε ότι η περίοδος αυτή είναι γεμάτη από εμφυλίους πολέμους και απώλεια εδαφών, έδειξαν εν τούτοις μια ιδιαιτέρα αγάπη για τα γράμματα, αλλά και για τον πολιτισμό. Μπορεί να μην υπήρχαν χρήματα στα Αυτοκρατορικά Ταμεία, υπήρχαν όμως άνθρωποι με αγάπη για την Πατρίδα και τον πολιτισμό, πού έδωσαν ολόκληρη την περιουσία τους για να μείνουν τα έργα τους στον αιώνα. Αναφέρω χαρακτηριστικά τον Μέγα Λογοθέτη του Αυτοκράτορος τον Θεόδωρο Μετοχίτη, πού δίνει όλοι την περιουσία του για να χτιστεί ένα μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη, με το όνομα Μονή της Χώρας σημερινή τουρκική ονομασία Kariye Cami, με τα υπέροχα και μοναδικά ψηφιδωτά πού υπάρχουν σήμερα σε όλον τον κόσμο.

Αλλά δεν είναι μόνο ο Θεόδωρος Μετοχίτης πού δίνει χρήματα για να γίνουν έργα πολιτισμού, αλλά και η Μαρία, χήρα του Πρωτοστράτωρος Μιχαήλ Γκλάβα, επί Αυτοκράτορος Μιχαήλ Η΄ του Παλαιολόγου. Αυτή η Μαρία, έχτισε στο ήδη υπάρχων Μοναστήρι του 11ου αιώνος με την ονομασία της Παμμακαρίστου σημερινή ονομασία Fetiye Cami, ένα παρεκκλήσι για την ταφή του ανδρός της με υπέροχα ψηφιδωτά. Είναι και άλλοι πού έθεσαν τις βάσεις για την ανάπτυξη της Αναγεννήσεως στην Δύση όπως ο Μανουήλ Πανσέληνος με τις μοναδικές τοιχογραφίες του Ναού του Πρωτάτου τού Αγίου Όρους, όλη η τέχνη της «Μακεδονικής Σχολής», για να ακολουθήσει τον 15ο αιώνα η «Κρητική Σχολή», ο Συμεών Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, ο φιλόσοφος Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός από το Μυστρά αυτήν την καστροπολιτεία του Βυζαντίου στην Πελοπόννησο δάσκαλος πολλών Βυζαντινών λαϊκών και κληρικών, ο οποίος έφερε και πάλι στην επιφάνεια τους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, ο Ιωάννης Αργυρόπουλος, ο Μανουήλ Χρυσολοράς, ο Πόντιος τη καταγωγή Βησσαρίων Μητροπολίτης Νικαίας, όπου αργότερα, μετά την Σύνοδο της Φεράρας- Φλωρεντίας, ασπάστηκε το Ρωμαιοκαθολικό Δόγμα και έγινε Καρδινάλιος και υποψήφιος για τον Παπικό Θρόνο της Ρώμης. Ο Γεννάδιος ο Σχολάριος, ο πρώτος Πατριάρχης μετά την Άλωση της Πόλης όπου ιδρύει την Πατριαρχική Ακαδημία, αυτήν πού σήμερα είναι πιο γνωστή ως Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή και άλλοι. Όλοι αυτοί προσέφεραν τα μέγιστα στην ανθρωπότητα για την μετέπειτα πορεία της.

Ήρθαν όμως χρόνια δύσκολα και χρόνια όπου όλα τα πλάκωσε μια μαύρη σκλαβιά. Τότε πολλοί από τους λογίους της Ανατολής, έφυγαν και πήγαν άλλοι στη Βιέννη και εκεί το 1498 ιδρύουν την Ελληνική Κοινότητα της Βιέννης, με τα γνωστά Τυπογραφία, και άλλοι στην Ιταλία όπου εκεί, με τις γνώσεις και τα γράμματα πού γνώριζαν, έδωσαν μια άλλη διάσταση στα Ευρωπαϊκά πράγματα της Δύσεως. Σε αυτό συντέλεσε και η παρουσία του Βησσαρίωνος πρώτα στην Νυρεμβέργη και αργότερα στην Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας, ο οποίος και άφησε στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας τα προσωπικά του Βιβλία. Όχι μόνο αυτό, αλλά ο Βησσαρίων προσπάθησε να κινήσει και τους Βασιλείς της Ευρώπης να αναλάβουν μια Σταυροφορία για την απελευθέρωση της Πόλης από τους Τούρκους χωρίς όμως να πετύχει τίποτα, διότι προσέκρουσε στη αδιαφορία των Δυτικών Ηγεμόνων. Αυτήν την λεπτομέρεια δυστυχώς πολλοί δεν την γνωρίζουν και περιορίζονται να αναφέρονται στον Βησσαρίωνα, ως τον άνθρωπο πού ασπάστηκε μόνο την Παπική διδασκαλία.

Οι λόγοι πού ευνόησαν τις καταστάσεις για την επικράτηση τελικά της Αναγεννήσεως στη Δύση, ήταν α) η εμφάνιση της ακμαίας οικονομικής τάξεως, και β) η αφύπνιση της εθνικής συνειδήσεως όλων των λαών της Ευρώπης με την καλλιέργεια των εθνικών γλωσσών και την κατάργηση ουσιαστικά της Λατινικής. Αποτέλεσμα όλου αυτού του κινήματος ήταν να κλονιστεί η Φεουδαρχία πού μέχρι τότε κυριαρχούσε, καθώς και η Δυτική Εκκλησία, αφού αμφισβητήθηκε καθαρά ο εγκόσμιος χαρακτήρας της. Αμφισβητήθηκε η πίστις ή καλλίτερα υποχώρησε η πίστις μπροστά στην λογική αναζήτηση της αλήθειας, ενώ έγινε μια μεγάλη στροφή στην αρχαιότητα και την μελέτη όλων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Εκφραστές αυτής της τάσεως στη Δύση είναι ο Δάντης (1321) ο πατέρας της Ιταλικής Ποιήσεως, αφού με το περίφημο έργο του «Η Θεία Κωμωδία» ουσιαστικά διαμορφώνει την γραπτή Ιταλική γλώσσα, ο Πετράρχης (1304-1374), ο θεμελιωτής του Ευρωπαϊκού Ουμανισμού, του δόγματος κατά το οποίο η παιδεία πρέπει να βασίζεται στην σπουδή της κλασσικής αρχαιότητος. Ακόμα με τον όρο αυτόν εννοούμε το σύνολο των ψυχικών και πνευματικών ιδιοτήτων πού προσιδιάζουν στον άνθρωπο και τον διακρίνουν από τα ζώα. Ο Βοκκάκιος (1313-1375) Ιταλός ποιητής, συγγραφέας και Ουμανιστής, για να ολοκληρωθεί με τους Λεονάρντο ντα Βίντσι (1519), Μιχαήλ Άγγελο (1564), Γαλιλέο Γαλιλέϊ (1564-1642) Ιταλό φυσικό και Αστρονόμο, και θεμελιωτή της πειραματικής μεθόδου, και πολλούς άλλους. Σε Διεθνές Συμπόσιο πού οργανώθηκε το Καλοκαίρι του 2003 στην Νυρεμβέργη από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Επιστημονικής

και Πολιτιστικής Οικουμενικής Συνεργασίας, πρόεδρος του οποίου είναι ο Έλλην καθηγητής του Γερμανικού Πανεπιστημίου Wurzburg τονίστηκαν τα εξής από τον πρόεδρο του Κέντρου: «Η Δυτική Αναγέννηση συνδέεται άμεσα με τους Βυζαντινούς λογίους, οι οποίοι κατέφυγαν στην Ιταλία πρό και μετά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Ώς δάσκαλοι της ελληνικής γλώσσας στα Ιταλικά Πανεπιστήμια, ως μεταφραστές και υπομνηματιστές των αρχαίων ελληνικών έργων, μετέδωσαν στην τότε Δυτική Ευρώπη την πνευματική κληρονομιά της Αρχαίας Ελλάδος».

Από τα παραπάνω, φαίνεται καθαρά ότι η Αναγέννηση πού συντελέστηκε στην Δύση τον 14ο έως και τον 17ο αιώνα, αποτελεί δημιούργημα δικό μας και μόνο δικό μας. Με αυτές τις καταβολές και με αυτές τις ιστορικές μνήμες, ας πάψουμε πιά να είμαστε οι μίζεροι και οι φτωχοί επαίτες της Ευρώπης, ας πάψουμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας ως τον τελευταίο τροχό της αμάξης, ας διατρανώσουμε πώς ό, τι είναι σήμερα η Ευρώπη αυτό το οφείλει στην Ρωμηοσύνη, στο Βυζάντιο αφού σε αυτό δημιουργήθηκαν όλες οι ιδέες και οι αξίες του πολιτισμού, ασχέτως εάν μετά το 1453 το Γένος μας έπεσε σε μια σκοτεινή περίοδο, «όπου όλα τα έσκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά», αλλά με το κεφάλι ψηλά όπως αρμόζει στο Γένος μας, ας πορευτούμε στον δρόμο πού μας έχει χαράξει η ιστορία και ο Θεός

Ιανουάριος 2007.

Πηγές και βοηθήματα.

1. Ευαγγέλου Λέκκου. «Το Πανόραμα 20 αιώνων Χριστιανισμού».Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας.

2. Εφημερίδα: «Ο Κόσμος του Επενδυτή». Σάββατο 13 Ιανουαρίου 2007.

ΠΗΓΗ: Ιερά Μητρόπολη Κίτρους, Κατερίνης και Πλαταμώνος, imkitrous.gr