Το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας της Τήνου είναι ο πιο γνωστός προσκυνηματικός προορισμός του Ελληνισμού και από τους πιο δημοφιλείς των απανταχού Χριστιανών. Χιλιάδες πιστοί έχουν καταθέσει περιγραφές θαυμάτων από την ημέρα της εύρεσης της Ιερής Εικόνας μέχρι σήμερα.
Η εύρεση της εικόνας της Παναγίας Ευαγγελίστριας και η νεότερη ιστορία του Ελληνικού Έθνους είναι ταυτόσημη. Η εύρεση της Θείας εικόνας Της το 1823 θεωρήθηκε θεϊκός οιωνός για το δίκαιο της ελληνικής Επανάστασης.
Στην Τήνο κάθε χρόνο καταφθάνουν, από κάθε γωνία του πλανήτη, χιλιάδες πιστών στη Χάρη Της, προκειμένου να νιώσουν κοντά της και να πάρουν την ευλογία της.
Η ιστορία του Ναού
Το ιστορικό της Εύρεσης
Ο Ναός κτίστηκε στο σημείο που βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, μετά από οράματα μίας ταπεινής μοναχής της Ιεράς Μονής Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κεχροβουνίου Τήνου, της Οσίας Πελαγίας.
Η Αγία Πελαγία για τρεις συνεχόμενες εβδομάδες (Κυριακή 9, 16, 23/7/1822), έβλεπε στον ύπνο της την Παναγία να της ζητά να οργανώσει ανασκαφές για να εντοπίσει την Εικόνα Της που είναι θαμμένη στον αγρό του Αντ. Δωξαρά, στην Χώρα. Η Αγία Πελαγία συνοδεία της Ηγουμένης της Μονής ειδοποιεί τον Μητροπολίτη Γαβριήλ της Τήνου ο οποίος προσκαλεί τον λαό της Τήνου στον Μητροπολιτικό ναό των Ταξιαρχών, παρακαλώντας τον να συνδράμουν, για τον σκοπό αυτό, σε χρήμα ή και σε εργασία.
Ο λαός πρόθυμα άρχισε τις ανασκαφές στις αρχές Σεπτεμβρίου 1822 από τις οποίες αποκαλύφθηκαν ο αρχαίος ναός του Διονύσου και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Ωστόσο δεν βρέθηκε κανένα ίχνος εικόνας πράγμα που επισκίασε το θετικό κλίμα και οδήγησε τον κόσμο σιγά, σιγά στην εγκατάλειψη του εγχειρήματος. Όσο οι εργασίες δεν έφερναν αποτέλεσμα, ο λαός χλεύαζε και κατηγορούσε την Πελαγία ως ονειροπόλα.
Οι εργασίες επαναλαμβάνονται με περισσότερη οργάνωση και πείσμα και στις 30/1/1823, η αξίνα του Δημ. Βλάσση προσκρούει στο θαυματουργό εικόνισμα της Παναγίας Ευαγγελίστριας.
Ο ρόλος της Εύρεσης στην Επανάσταση του 1821
Αμέσως μετά την εύρεση το μήνυμα διαδόθηκε ταχύτατα σε ολόκληρο τον Ελληνισμό. Το συγκεκριμένο γεγονός θεωρήθηκε ίσως το σημαντικότερο ιερό μήνυμα του Ελληνορθόδοξου Χριστιανισμού, για το δίκαιο της Επανάστασης. Στο νησί καταφθάνουν οι Κολοκοτρώνης, Μιαούλης, Νικηταράς και Μακρυγιάννης για να προσκυνήσουν.
Το χρονικό ανέγερσης του Ναού
Μετά την εύρεση της Θείας Εικόνας ακολούθησε η οικοδόμηση του Ιερού Ναού. Απαιτούνταν μεγάλες ποσότητες μαρμάρων οι οποίες κατά κύριο λόγο μεταφέρονταν από την γειτονική Δήλο. Απαιτούνταν επίσης και μεγάλος αριθμός εργατών επεξεργασίας και τοποθέτησης μαρμάρων, αλλά κυρίως πολλά χρήματα η έλλειψη των οποίων έφερνε πολλές φορές σε αμηχανία τους επιστάτες του έργου που δυσκολεύονταν να πληρώσουν στο τέλος της εβδομάδας, εργαζόμενους και υλικά. Ως εκ θαύματος όμως πάντοτε κάθε πρόβλημα αντιμετωπίζονταν με την γενναία συνδρομή σε εργασία και χρήμα τόσο του Τηνιακού Λαού, όσο και ολόκληρου του Χριστιανισμού σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Μέχρι τα μέσα του 1832 είχε ανεγερθεί η ανατολική πτέρυγα του συγκροτήματος, το τμήμα ανατολικά του καμπαναριού και το τμήμα ανατολικά της κεντρικής εισόδου. Το σύνολο των εργασιών ανέγερσης ολοκληρώθηκε το 1880.
Ο Ναός
Ο επιβλητικός ναός της Παναγίας της Τήνου ιδρύθηκε το 1823. Κτίστηκε στο σημείο που βρέθηκε η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, σύμφωνα με το όραμα της Αγίας Πελαγίας. Πρόκειται για ένα λαμπρό οικοδόμημα από λευκό μάρμαρο, το οποίο είναι το πρώτο αξιόλογο αρχιτεκτονικό μνημείο του απελευθερωμένου ελληνικού έθνους. Βρίσκεται σε περίοπτη θέση στην Χώρα της Τήνου. Η επιλογή του ρυθμού της εκκλησίας είναι τρίκλιτη Βασιλική με τρούλο.
Μπαίνοντας κανείς στο ναό από την κεντρική πύλη, αντικρίζει στα αριστερά της εισόδου το εικονοστάσι, στο οποίο φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία είναι γεμάτη από αφιερώματα (τάματα) των πιστών, όπως και παντού στο εσωτερικό.
Ο Ναός είναι κατασκευασμένος σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο πάνω από την Αγία Τράπεζα. Το τέμπλο του Ναού είναι ξυλόγλυπτο, στο κατώτερο μέρος του ξύλινο επίχρυσο και στο ανώτερο γύψινο με ξύλινα διαζώματα. Ακολουθεί το σχέδιο των υψηλών μεταβυζαντινών σχεδιαστών. Κατασκευάστηκε το 1825 από τον Φραγκίσκο Καναχίλη.
Το Ιερό Βήμα βρίσκεται τρεις μαρμάρινες βαθμίδες ψηλότερα από τον κυρίως Ναό στο οποίο υπάρχουν τρεις κόγχες. Η κεντρική βρίσκεται πίσω από την Αγία Τράπεζα, η Ανατολική διαμορφώθηκε σε Αγία Τράπεζα προς τιμή της Ανάληψης του Κυρίου και η Δυτική προς τιμή της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Ο Ναός παραμένει μέχρι σήμερα χωρίς ουσιαστικές αλλαγές, εκτός από την κύρια όψη και το καμπαναριό.
Σε επαφή με τα Δυτικά του Ναού, πριν τον 19ο αιώνα, βρίσκεται ο Ναός του Τιμίου Προδρόμου.
Ο Ναός της Ευρέσεως
Βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον Ναό της Ευαγγελίστριας. Πρόκειται για τον Χώρο που βρέθηκε η Θεία Εικόνα και πάνω στον οποίο κτίστηκε ο Ναός της Ευαγγελίστριας. Τρεις θολοσκέπαστες στοές παράλληλα συνεχόμενες αποτελούν τον κάτω Ναό. Οι στοές επικοινωνούν μεταξύ τους με τοξωτά ανοίγματα (καμάρες) στους ενδιάμεσους τοίχους. Η πρώτη στοά είναι ο χώρος στον οποίο βρίσκεται το Αγίασμα και είναι ο χώρος στον οποίο βρέθηκε η Αγία Εικόνα της Παναγίας.
Η μεσαία στοά χρησιμοποιείται κυρίως για τις βαπτίσεις.
Παρεκκλήσιο
Ο χώρος αυτός βρίσκεται στην εξωτερική είσοδο του συγκροτήματος όπου οι προσκυνητές μπορούν να ανάψουν τις λαμπάδες τους των οποίων η καύση απαγορεύεται στον κυρίως Ναό.
Τα εξομολογητήρια
Στην δυτική πλευρά στον όροφο υπάρχουν τα εξομολογητήρια, όπου οι ιερείς εξομολόγοι και πνευματικοί παρέχουν στους προσκυνητές κάθε πνευματική βοήθεια, προετοιμάζοντάς τους στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Ξενώνες
Υπάρχουν δωμάτια που χρησιμοποιούνται για την φιλοξενία των προσκυνητών. Για τον ίδιο λόγο υπάρχει και ξενώνας φιλοξενίας έξω από το συγκρότημα.
Το Ίδρυμα
Το Πανελλήνιο Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου είναι η γενικότερη και ουσιαστική μορφή της εκκλησίας της Παναγίας της Τήνου. Πρόκειται για ένα ευαγές ίδρυμα με μεγάλη περιουσία η οποία προέρχεται κυρίως από τα αφιερώματα των πιστών στον Ιερό Ναό. Συνδράμει όχι μόνο στον ανώνυμο πιστό, αλλά και στο ελληνικό έθνος γενικότερα.
Το Ιερό Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας συνεστήθη τυπικά και ουσιαστικά τον Ιανουάριο του 1825 με την δημοσίευση της Διαθήκης των Κτητόρων και Ιδρυτών του Προσκυνήματος. Οι Κτήτορες είναι οι πρώτοι Επίτροποι του Ναού. Αυτοί αξιώθηκαν να ανεύρουν την Αγία Εικόνα και να ανεγείρουν τον Ιερό Ναό και το μεγαλύτερο μέρος του Συγκροτήματος που περιβάλλει τον Ναό της Ευαγγελιστρίας. Αυτοί συνέστησαν την διαθήκη του Ιερού Ιδρύματος της Ευαγγελιστρίας, θέτοντας τους πρώτους κανόνες διοικήσεώς του και σαν πρώτους στόχους την Παιδεία και την Φιλανθρωπία.
Οι τέσσερις μεγάλες γιορτές
Ο εορτασμός της επετείου της εύρεσης (30/1)
Πρόκειται για την μεγαλύτερη μέρα της Τήνου.
Το απόγευμα της παραμονής η Αγία Εικόνα μεταφέρεται με πομπή στον κάτω Ναό της Ευρέσεως και τοποθετείται κοντά στο σημείο όπου επί αιώνες ήταν θαμμένη. Στην συνέχεια τελείται μεγάλος εσπερινός με ειδική ακολουθία. Το βράδυ γίνεται επίσης ακολουθία που παρακολουθεί πλήθος πιστών.
Την επόμενη ημέρα τελείται αρχιερατική Θεία Λειτουργία και στη συνέχεια επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνου στην προτομή του Αρχιεπισκόπου Γαβριήλ. Στις 2 μ.μ περίπου γίνεται λιτανεία της Αγίας Εικόνας μέσα σε κουβούκλιο που το σηκώνουν τιμητικά κάτοικοι και επισκέπτες της Τήνου. Η λιτανεία ακολουθεί την ίδια πορεία στα σοκάκια της Τήνου που ακολούθησαν στην πρώτη περιφορά της Εικόνας το 1823. Στην εξέδρα της προκυμαίας γίνεται δέηση και η πομπή γυρίζει στον Ναό από την Ανατολική πλευρά της πόλης.
Εορτή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (25/3)
Μέχρι το 1920 Έλληνες της Αλύτρωτης Ελλάδας, οι κάτοικοι της Μικράς Ασίας πλημμύριζαν την Τήνο με την παρουσία τους επιβαίνοντας σε δεκάδες ατμόπλοια και ιστιοφόρα παρακαλώντας την απελευθέρωση της πατρίδας τους.
Αρκετές χιλιάδες κόσμος εξακολουθούν να έρχονται και στις μέρες μας, παρά τις δύσκολες καιρικές συνθήκες που συνήθως επικρατούν την εποχή αυτή.
Την παραμονή της εορτής ψάλλεται πανηγυρικός εσπερινός και την νύχτα γίνεται ολονυχτία και παράκληση. Ο Ναός μένει ανοικτός όλη τη νύχτα.
Την ημέρα του Ευαγγελισμού τελείται Αρχιερατική Λειτουργία και κατόπιν λιτάνευση της Αγίας Εικόνας και δέηση στην παραλία.
Επέτειος Οράματος Οσίας Πελαγίας (23/7)
Ημέρα αφιερωμένη στην Αγία Πελαγία η οποία στις 23/7/1822 αξιώθηκε της Υπέρτατης Τιμής να δει μέσα στο κελί της την Θεοτόκο. Το πρωί αυτής της μέρας η εικόνα μεταφέρεται στο Μοναστήρι της «Κυρίας των Αγγέλων» στο Κεχροβούνι, όπου παραμένει ολόκληρη την ημέρα. Στον Ναό της Αγίας Πελαγίας γίνεται πανηγυρική Λειτουργία και Παράκληση. Χιλιάδες λαού προσέρχονται να προσκυνήσουν την Αγία Εικόνα. Η Ηγουμένη και οι Μοναχές φιλοξενούν τον κόσμο που υπομονετικά περιμένει την ώρα της επιστροφής. Γύρω στις 6μμ, ο κλήρος και χιλιάδες λαού συνοδεύουν την Αγία Εικόνα που μεταφέρεται στην πόλη με τα πόδια. Από όπου περνά η Εικόνα της Παναγίας οι καμπάνες των εκκλησιών των χωριών και των εξωκλησιών χτυπούν χαρμόσυνα. Γέροντες και ανήμποροι κάτοικοι βγαίνουν στον κεντρικό δρόμο για να προσκυνήσουν την Αγία Εικόνα.
Όταν η Ιερή Πομπή φτάσει στην πόλη, γίνεται δέηση στην εξέδρα της παραλίας, καίγονται πυροτεχνήματα και αργά το βράδυ η Αγία Εικόνα μεταφέρεται στον Ναό της.
Εορτή Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15/8)
Στο προαύλιο του Ιερού Ναού από 1-13 Αυγούστου γίνονται διαδοχικές παρακλήσεις. Την παραμονή της γιορτής το νησί στολίζεται εορταστικά και πλήθος πιστών κατακλύζει το νησί. Η Τήνος μετατρέπεται σε έναν απέραντο ξενώνα.
Όλος ο κόσμος έρχεται στη Χάρη της να φέρει ένα τάμα, να κάνει μία παράκληση, ή να ευχαριστήσει την Μεγαλόχαρη για κάποια ευεργεσία της.
Το βράδυ τελείται Μεγάλος Αρχιερατικός Εσπερινός και στη συνέχεια Παράκληση και Θεία Λειτουργία και μεταδίδεται η Θεία Μετάληψη.
Το πρωί της εορτής μετά το πέρας της λειτουργίας ακολουθεί μεγαλοπρεπής λιτάνευση. Το κουβούκλιο το σηκώνουν άνδρες του Πολεμικού Ναυτικού.
Μουσεία και συλλογές
Από τα πρώτα χρόνια της ιστορίας οι κτήτορες συνέστησαν αρχαιολογική συλλογή με ευρήματα από την Τήνο και την Δήλο. Ανάλογη πρόνοια υπήρξε και για τους Εκκλησιαστικούς Θησαυρούς.
Η αρχική εκείνη προσπάθεια εξελίχθηκε στα σημερινά εντυπωσιακής αξίας μουσεία τα οποία οι εκάστοτε επιτροπές δεν έπαψαν να εμπλουτίζουν και να βελτιώνουν.
Έκθεση Εικόνων και Κειμηλίων
Λειτουργεί από το 1956, εκθέτοντας παλαιές εικόνες που συγκέντρωσε το Ιερό Ίδρυμα από τους Ενοριακούς Ναούς της Τήνου, τις οποίες συντήρησε, αναδεικνύοντας την Ορθόδοξη Αγιογραφική παράδοση του νησιού.
Υπάρχουν και άλλες εικόνες που αποτελούν αφιερώματα των πιστών από διάφορους τόπους, καθώς και ξυλόγλυπτα, χαρακτικά, και εκκλησιαστικά κειμήλια που συμπληρώνουν την έκθεση.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για την Χάρτα του Ρήγα Φεραίου, μία από τις τρεις αυθεντικές που σώζονται (1797), το Πατριαρχικό σιγίλιο του εθνομάρτυρα Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’ και το δαχτυλίδι του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Σκευοφυλάκιο
Το πλούσιο σκευοφυλάκιο του Ιδρύματος περιλαμβάνει μέρος των αφιερωμάτων, κυρίως έργα εκκλησιαστικής αργυροχοΐας και χρυσοκεντητικής, εκτεθειμένα σε κομψές προθήκες.
Μαυσωλείο “Έλλης”
Εκεί βρίσκονται τα οστά των πρώτων θυμάτων του Δεύτερου Παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα, των μελών του πληρώματος του καταδρομικού ΕΛΛΗ, που τορπιλίστηκε στις 15 Αυγούστου του 1940 στο λιμάνι της Τήνου. Επίσης, υπάρχει τμήμα της τορπίλης που χτύπησε το “Έλλη”.
Τηλ.: (+30) 2283022336 , 2283022256